Roşan Lezgin

Cîsmê asmînî ke bi hawayêko sîstematîk hem dorê xwu de hem dorê rojî de geyrenê û roşnê înan bi xwu çin o la roşnê rojî ke dano înan ro beriqnenê ra vanê planet . Çekuya planet înglîzkî ya. Erebî de vanê kewkeb , farisî vanê seyare , tirkî zî, vanê gezegen . Çekuya fariskî seyare zî eslê xwu de erebkî ya. Ma de semedê nînan yew çekuya xisûsî çin a, coka ma çekuya înglîzkî bişixulnin hîna baş beno.  Tiya de ma rojî ra dest pê kenê ver bi dûrîbiyayişê rojî namemyê 10 planetan nusnenê. Zafê enê nameyan diyalektanê bînan yê kurdî de û ziwananê îranî de mişterek ê. Planetê ke nameyê înan hem nêrkî (n) hem makî (m) yê, seba ke hem şan de asenê hem hetê sibayî asenê coka verî şarî vato qey di planetê ciya yê, la badê ke îlmê astereşinasî zêdîya, fam bi ke her yew tenya yew planet o. Roj  (n) Zama (n), Tîr (n), Merkur (n) Zuhre (m), Nahîd (n), Venûs (n), Astereyê şefeqî (n), Qurix (n) Dinya (m); Aşme (m) Behram (n), Merîx (n), Mars (n) Muşterî (n), Bercîs (n), Jupîter (n) Zuh

Ez nêzana mintîqeyanê bînan de zî estê yan nê, la hetê ma de enê her di çekuyî bi enê manayan estê: cerresûn ( sifet ) : zerrpêt, aftaraye; eksê zerrtenik û zerrzîzî cerresûntî ( name ) : halê zerrpêt û aftare biyayişî; eksê halê zerrtenik û zerrzîz biyayişî  gelac ( sifet ) : keso xeberdayişo ke ci ra zerar virazîyeno keno, o ke bêkontrol qisey keno; o ke bi nîyeto xirab qisey keno û netîce de xirabî yena meydan; pêverdayox gelacîtî ( name ) : halê xeberdayişê ke ci ra zerar virazîyeno; pêverdayoxtî Mi enê her di çekuyî metnanê kanan yê tirkî de dî. Çekuya cerresûn sey “ cilasun ” nusxaya Dresdenî yê Dede Korkut î de wina vîyarena: “ … big yigitler cılasun ler birbirine qoyulan çağda… ”. Ena çeku ferhengê TDK yê ewroyî de sey “ cilâsun ” qeydkerde ya û vanê eslê ci mongolkî yo. Ez bi xwu nêzana kokê ci kamcîn ziwanî ra yo. Gelo sewbîna ziwanan de zî esta yan nê. Labelê kirdîya ma de esta û nika zî ma şixulnenê.  Hetê ma de yewna çeku esta, vanê gerrmesûn  ke m

Seba ke kurdî t ewr tay hezar serrî ra nat  bêdewlet ê, coka bêîrade yê. Yanî wayirê qewet û qudretî nîyê ke bieşkê heq û hiqûqê xwu yê ke mîlîyetê înan ra hasil beno başebaş midafea bikerê û wayir vejîyê. Esas, çiyo ke rewşa înan xirabêr keno, hetê neyaranê xwu ra îdare benê. Enê halî ra xirabêr çi esto? Eno sedem ra mimkun nîyo ke kurdî rewşêka normale de bê û halê trawma de nêbê. Labelê seba ke ena rewşa anormale, eno halo trawmatîk demêko hende derg ra dewam keno, êdî normalîze biyo û ameyo qebûlkerdiş. Yanî halo anormal sey normal aseno, coka kes ferqê halê xwu de nîyo.  Trawma çi ya? Netîceyê tehda, tehekum yan midaxeleyê teberî de xisaro ke hetê bedenî û rûhî ra candaran ser o tesîr keno û ciwîyayişê înanê tebiî xeripneno ra vanê trawma . Beno ke trawma tenya yew hetê merdimî de bo, yan zî yew cayo lokal de bo. Welatê kurdan ameyo parçekerdiş, sînorê mabeynê parçeyan bi têldirik û mayin û nobedaran wina mehkem ronîyayê; eynî seke beden û mezgê yew însanî bêro parçekerdiş. Ne

Vizêr nê perey, yanî roja yewê gulanî, şan de badê îşa, mi keye de televîzyon ra temaşeyê xeberan kerdêne, teber ra yew vengo ecêb ame. Eynî sey vengê gayê ke kardî nîyaya milî ser, wina vengêko boro bux. Enê vîrusê korona ver seba ke vejîyayişê teberî qedexe bi, mi va belkî yew vejîyayo kuçe, polîsan o qefilnayo, miyanê ey û polîsan de minaqeşe vejîyayo, o zî hewar keno ke milet pê bihesîyo. Mi pencera akerde ewnîya teber ra. Nêharê, kuçe xir û xalî bi. Ez ageyraya, cayê xwu de ronişta. Ancî eynî veng: di-hîrê rey tekrar kerd. Ez û tutî piya ma vejîyayî balkone. Ma dî ke bînaya vera ma de, merdimêk vejîyayo balkone û heta ke ci ra yeno qîreno vano: Biiijî Yek Gu-lan ! Rojeyê remezanî yo, şar fetirîyayo, vera televîzyonî de ronişto, xwu rê îstîrehet keno. La mêrik vejîyayo balkone û slogan erzeno, roşanê karkeranê cîhanî pîroz keno! Miyanê mehla de, bi yew vengo dirîyaye ke peynîya qirike ra vejyeno, esas seke yewna cayê xwu ra vejo! Mêrikî badê ke ferq kerd şar vejîyayo balkonan, an

Her bawerî (îdeolojî) sey sîstemêko bêqisûr xwu nîşan dana la pratîk temamen ciya yo! Çimkî kamcîn bawerî ra benê wa bibê, eke bî muqtedir benê zalim. Coka îdeolojî/bawerîyê ke însanî semedê serkewtişê înan xwu helak kenê, gunîya xwu rişnenê û ganê xwu danê, eslê xwu de tenya Hesî anê war Husî benê diyar. Hende! Vanê tarîx de tenya yew padîşa adil biyo: Nûşîrewanê Adil. Badê Mîladî serra 531 ra heta 579 tam 38 serrî hukimdarê Sasanîyan biyo. Mewlidê Kirdî de nameyê ey wina viyareno: “ Hem bi qey Nûşîrewanî banêke / Bî di Kîsra de, tera eywanêke ”. Nûşîrewan zî verî zalimêko zaf şedîd biyo. Kamî derheqê ey de fekê xwu akerdo, keyê ci raşanayo kerdo xan-xirabe. Vanê wextê zalimîya ey de welatê ci pirrî xirb û pagî biyê. Pagan ser o kundê korî wendo! La dima sayeyê wezîrê ci de heş ameyo sere, fek zilm ra veradayo. Vanê, yew zingil banê eywana xwu de aliqnayo, zincîre pa wa girêdaya û taqê eywane ro hetê teberî ser veradaya war. Welat de kam ke yew şîkayet yan waştişê ci biyo, şiyo a zi