Venganeyî dir qal û qîl - I


Vizêr nê perey, yanî roja yewê gulanî, şan de badê îşa, mi keye de televîzyon ra temaşeyê xeberan kerdêne, teber ra yew vengo ecêb ame. Eynî sey vengê gayê ke kardî nîyaya milî ser, wina vengêko boro bux. Enê vîrusê korona ver seba ke vejîyayişê teberî qedexe bi, mi va belkî yew vejîyayo kuçe, polîsan o qefilnayo, miyanê ey û polîsan de minaqeşe vejîyayo, o zî hewar keno ke milet pê bihesîyo. Mi pencera akerde ewnîya teber ra. Nêharê, kuçe xir û xalî bi. Ez ageyraya, cayê xwu de ronişta. Ancî eynî veng: di-hîrê rey tekrar kerd. Ez û tutî piya ma vejîyayî balkone. Ma dî ke bînaya vera ma de, merdimêk vejîyayo balkone û heta ke ci ra yeno qîreno vano: Biiijî Yek Gu-lan!

Rojeyê remezanî yo, şar fetirîyayo, vera televîzyonî de ronişto, xwu rê îstîrehet keno. La mêrik vejîyayo balkone û slogan erzeno, roşanê karkeranê cîhanî pîroz keno! Miyanê mehla de, bi yew vengo dirîyaye ke peynîya qirike ra vejyeno, esas seke yewna cayê xwu ra vejo! Mêrikî badê ke ferq kerd şar vejîyayo balkonan, ancî qîra. Taykine balkonan ra ci rê dayî çepikan ro. La mi tam fam nêkerd enê çepikê kamcîn reaksîyonî bî. Herhal keyfê mêrikî ame, coka çend reyê bînî zî qîra û dima şi zere.

Mêrikî Roşanê Karkeran yê Cîhanî pîroz kerdêne. Seke yeno zanayiş, tiya ra se û hîris serrî verê cû roja yewê gulanî hetê Enternasyonalê Diyinî ra seba sinifê karkeran (işçi sınıfı) sehaya miyanneteweyî de sey roja yewîtî, micadele û paştgirî îlan biya. Bêguman semedê fam û ferasetê heq û hiqûqê karkeran û kedkaran rojêka muhîm a.

Dewleta tirkan seba ke Yewîya Sovyetan ra ardim bigêro 1923 de bi hawayê taktîkî ena roje qebûl kerde la dima qedexe kerde. Hetanî dades serrî verê cû zî qedexe bî. La serra 2008 de bi nameyê “Emek ve Dayanışma Günü” bi hawayê resmî qebûl kerde. Yanî nika roja yewê gulanî Tirkîya de qedexe nîya. Û kurdkî (kurmancî û zazakî) zî -qet nêbo resmîyet de- qedexe nîya. Mêrik zî zano derheqê enê her di çiyan de mueyîdeyê cezaî wedarîyayê, dewlete nîna gîraneyê ci nêgêna. Yanî zano, çiyo ke keno ra ceza nêweno. Coka mi rê wina ame, bi eno qeyde waştêne nîşan bido ke o merdimêko kedparêz, demokrat, sosyalîst û şorişgêr o. Çimkî miyanê komelê kurdan de enê xasîyetî paye/îtîbar danê merdimî. Mesela, enê xasîyetî tirkan miyan de pere nêkenê. Heta benê sedemê lînçî, coka eger eno merdim, ma vajin Trabzon de biyêne, esla teşebusê çiyê winasî nêkerdêne. Tirkan miyan de paye/îtîbar neteweperestî/nîjadperestîya tirkîtî de yo, fetîşîzmê beyraqe, ziwanê tirkî û welatê Tirkîya de yo. Enê çî miyanê tirkan de hende rewac de yê, hende populer ê, kesê xerîbî ke yenê Tirkîya bîle nînan ser o xwu danê qebûlkerdiş, xwu danê heskerdiş.

Miyanê ma kurdan de demokratî, çepgêrîtî, şorişgerî, sosyalîstî, komunîstî, antî-emperyalîstî, enternasyonalîstî, biratîya şaran (halkların kardeşliği); ancî dîndarî, umetperwerî, şerîetwazî, biratîya îslamî (islam kardeşliği) û sn rewac de yê. Kurdî enê xasîyetan ra hende hes kenê ke herinda tirkan de zî kenê. Heta, merdim eşkeno mintîqeperestî û bajarperestî zî îlawe bikero ke hîna zaf ewamî rexbet kenê. Mesela, Dêrsimijî vanê “Dersimli olmak ayrıcalıktır.” Diyarbekirijî vanê “Diyarbaqırli olsın taştan olsın babam!” Eke bajaranê bînan de, bi plakaya 21 erebayêk bivînê selam danê, ci rê destê xwu têşanenê.

Eslê xwu de seba ke kurdîtî ra dûr kewtê, yanî seba ke mîlîyetê xwu kerdo vindî û hîsê înanê neteweyî seqet biyê, yanî nêeşkenê bi hawayêko normal hîsanê xwu yê mîlî biciwîyê û xwu îfade bikerê, herinda ci de xwu enê çiyan de tetmîn kenê. Yanî demokratî, 
 çepgêrîtî, şorişgerî, sosyalîstî, komunîstî, enternasyonalîstî; dîndarî, umetperwerî, şerîetwazî; mintîqeperestî û bajarperestî herinda mîlîyetê xwu de îqame kerdê û bi eno qeyde xwu rehet kenê. 

Sersebebê ena refatrî (davranış) zî eno yo ke, dewlete ta Meşrûtîyetê II. (1908) ra nat sey yew polîtîkaya bingeyîne bi heme hêzê xwu xebitîyena û jenosîd zî tede her tewir metod ceribnena ke kurdîtî çinê bikero. Bi hawayêko sîstematîk kurdîtî tehqîr kena, pîs kena, kovî nîşan dana ke kurdî milîyetê xwu ra bişermayê. Hetêk ra zî, kurdan kanalîzeyê fikrîyatê demokratî, çepgêrtî, şorişgertî, sosyalîstî, komunîstî, antî-emperyalîstî, enternasyonalîstî, biratîya şaran (halkların kardeşliği); ancî dîndartî, umetperwertî, şerîetwaztî, biratîya îslamî (islam kardeşliği) û sn kena. Wina kena ke kurdî miyanê teşekulanê sey partî, rêxistin, komele, cemaet û terîqetan de enerjîyê xwu serf bikerê; gazê înan bibo veng, nepixa înan binişo, heta dereceyêk bibê rehet ke hîna asan înan kontrol/îdare bikero.

Seba ke kurdî tu rayir nêvînenê bi hawayêko asayî/normal hisîyatê xwu yê mîlî biciwîyê, bi eno qeyde, çiyanê teberê mîlîyetî de xwu îfade kenê. Coka merdim eşkeno vajo ke kurdî trawmatîk ê; nêweşê psîkososyal ê. Enê tewir reftarî (davranış) zî semptomê ena trawma û nêweşîya psîkososyalî yê.

Seba ke meramê mi bineyke fam bibo, ez wazena xatirayanê Şakir Epözdemirî ra yew anekdot tiya neqil bikerî:

... ma 11 hevalî dewaya TKDP ra yew salona pîle ya aîdê gardîyanan de mendêne [19.01.1968 de gêrîyayê]. Ziyaretçîyê ma eşkayne serê sibayî saete 9 ra heta saete 5ê şanî verê berî de nasnameyê xwu teslîm bikerê û bêrê ma bivînê. Şemsî Ustayo ke vatêne ’36 serrî ra nat ez muqîmê Diyarbekirî ya’ zî tede, ê 70 rojê ke ma uca mendî de tek yew bajarîyê Diyarbekirî nêame ziyaretîya ma.

Salona ke ma tede mendêne ra yew ber şiyêne odaya serqerdîyanî. Şewêk qebedayîyanê Diyarbekirî ra yew ardbi dekerdbi a oda. Ma ke serê sibayî wuriştî, hevalan qal kerd. Enê qebedayî begê bajarî pavyon de sîle dayo yew komîserî ro, herinda ke dekerê qawîşa mehkûmanê edlîyan, ardo odaya serqerdîyanî de kerdo meyman.

Hela sibayî saete des-yewendes ra merasimî dest pê kerd; sînî bi sînî baqlewa destê xortan de, înan dima zî giregirê ke fotêre ser de, bi paltoyê xwu yê qalind salona ke ma tede manenê ra viyartî. Eke ez vajî bi seyan beg û begzadeyê Diyarbekirî salona ke ma tede manenê ro, verê pirnika ma ra ameyî şî, tek yewî zî bi xeletî verê xwu nêfetelna nêewnîya ma ra, selam nêda ma û ma ra nêva şima rê kefaret bo, zûrî nîyo. Tenya çend kesan bêhemdê xwu Şemsî Usta dî û va ‘Geçmiş olsun Şemsi Usta.’ Vera ena menzera de Şemsî Usta zî kewtêne xwu ver û fekê xwu de mirmirîyayne, tayê çî vatêne. Hem zî tam ê wextî de yew lajê Şemsî Ustayî Îstanbul de amebi kiştiş. Xebera enê began enê meseleyî ra zî estbî û eno xortê ma zî qaşo namzedê qebedayîtî bi.

Yew ekîbo ke rayirê Dr. Fuad, Hecî Extî, Ekrem û Qedrî Cemîlpaşazadeyanê ke waştêne Diyarbekirî bikerê paytextê Kurdistanê Otonomî de bî nêbiyêne qebedayî, nêbiyêne mêrxas la yew pêxwasê ke payvon de komîserê polîsan dir ronişto, badê ke piya di şûşeyê pîlî yê eraqî şimitê, yew sîle dayo binê goşê komîserî ro, biyo mêrxas! Oxro ke esas mêrxasê Diyarbekirî Salih Begê Hêneyî, Fehmî Bîlalê Licê, Şêx Saîdê Pîranî, Wedat Aydinê Bismilî, Avûqat Faîq Bucakê Sêwreke, şehîdê Tetwanî Şewket Epözdemir û Saîd Elçîyo ke mehkemayanê tirkan de Amed û şarê Amedî midafea kerd û bi se hezaran welatperwerê zanayeyî ke semedê miletê xwu micadele kerd, fikirîyayî ke miletê xwu rê çare bivînê bî.

Ti başkent ê? Ti şaşkent ê? Ti çi yê ey Diyarbekir?
[1]

Zimistanê 1968 de yewendes kesî dewaya Kurdayetî ra gêrîyenê. Dewlete înan tewqîf kena, dekena hepisxaneyê Diyarbekirî. Dima, seba ke şarî ser o tesîrê înan nêbo, hemîne neqlê Antalya kena, uca mehkema benê. Hewtay rojî Hepisxaneyê Diyarbekirî de yew salona girde de manenê. La tek yew mehkûm yan zî Diyarbekirij selam nêdano înan. Seke çin ê, yan zî seke bi janê nêweşîya weba kewtê, ma bi fekê ewroyî vajin, seke bi janê vîrusê korona kewtê, wina xwu înan ra dûrî danê!

Eslê xwu de, kurdbiyayiş ra remenê! Oxro ke mehkûmî heme kurd ê, şarê Diyarbekirî pêro kurd. La seba ke yew serxoşî pavyon de, masaya eraqî de sîle daya binê goşê 
komîserî ro ke hevalê eyê şimitişî yo, odaya serqerdîyanî de kenê meyman, sînî bi sînî baqlewa virazenê, bi îzet û îkram ey ziyaret kenê, hurmet kenê. Û wexto ke şinê odaya enê pêxwasî, pêro verê enê kurdperweran ra viyarenê.

Enê kurdperwerî kam ê? Saîd Elçî, Şakir Epözdemir, Şefîq İsi (xal Şefîq), Derwêş Akgül (Derwêşê Sado), Abdurehman Uçaman (Mela Ebdurehmanê radyocî), Mûsa Sağnıç (Feqî Huseyn), Zubeyir Yıldırım, M. Sadiq Gül, Şerafedîn Arıdıcı, Nezîr Aydın, Ömer Turhan, Mehmed Elî Güneş, Seracetîn Ünlü, Eledîn Laçin û M. Îskan Azizoğlu yê. Pêro zî serek û canfîdayê kurdîtî û kurdan ê. 

Ez vana, o hawayê reftarîya seqete (bozuk davranış biçimi), yan ma vajin hawayê reftarîya trawmatîke (travmatik davranış biçimi) yan zî ma vajin nêweşîya psîkososyalî ya ê wextan nika zaf-zaf xorînêr biya û şidîyaya, biya sey kerra. Çimkî ez seraserê heyatê xwu de tim raştê ena reftarî biya. Bi hezaran xatirayê min ê winasî estê ke kezeb û zerrîya mi de şax û zîl dayo...

Dewlete waşto, sey polîtîka bi hawayêko sîstematîk şekil dayo fikrîyat û hisîyatê kurdan. Kurdan zî, zerrî ra destê xwu kerdê sist û enê hetî ser meyl kerdo. Dewlete senî wazena, kurdan zî tam o tewir şekil dayo xwu. Eger Bakur de vîst mîlyon kurdî estê, ez bawer nêkena nika davîst hebî kurdê normalî bibê. Nê!... 

Karker yan karsaz, dewij yan bajarî, siyasetkar yan sinetkar, esnaf yan ticar, mela yan malim, doktor yan avûkat; pêro -bi fikrîyat û hisîyat- goreyê waştişê polîtîkaya dewlete eyar biyê û şekil girewto!

Şima do vajê madem winî yo, eno çi galgalê to yo, ti vanê se? Ez kesî ra çiyêk nêvana, wijdan bi mi tayê çiyan dano vatiş. O zî, ez xwu rê venganeyî rê, va û varişî rê, dar û berî rê, kerra û kuçî rê vana.

Hetê mi ra rehet bê!...

__________________
[1] Şakir Epözdemir, Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi 1968/235 Antalya Davası Savunması, Pêrî Yayınları, İstanbul, 2005, r. 127-128




Yorumlar

  1. Hevalêk derheqê enê nuşteyî de mi rê wina nuşto:
    “Kek Roşan, ti vanî 20 mîlyon Kurdî ra 20 tenê normalî çinî yê? Heywax û heywax... La ez vana zaf tenî estî.”
    Ez tiya cewab bidî ke wa sewbîna hevalî zî bivînê: Beno ke mi baş îfade nêkerdo. Çiyo ke ez wazena vajî eno yo. Binê îdareyê tirkan de, kurdê ma HETÊ MÎLÎYETÎ ra normal nîyê. Çimkî kurdî Bakur de, binê tehekumê tirkan de esla nêeşkenê bi hawayêko normal, wina tebiî xwu îfade bikerê yan biciwîyê. Coka hetê xwu îfadekerdişê mîlî ra kurdî trawmatîk ê, muzderîbê nêweşîya psîkososyalî yê. Merdim yew ewnîyayiş de eşkeno bi desan semptomanê ena trawma bivîno.

    YanıtlaSil

Yorum Gönder