Roşan Lezgin

Yeno mi vîr, zemanêk eke çimê kesêk de yew seqetî bibîyêne, vatêne “kor”. Semedê merdimê ke linga ci de nuqsanîyêk bibîyêne zî vatêne “qop” yan vatêne “topal”, vatêne “leng”. Eke dest ra nuqsan biyêne vatêne “qot” yan zî “çolax”. Eke paştîya xwu ra seqet biyêne vatêne “paştkuz”, vatêne “qilûz”. Eke kesêk de hetê aqil û hişî ra kêmanîyêk bibîyêne vatêne “gêj”, vatêne “cinêr”, vatêne “xêvik”, vatêne “saxik”. Eke sewbîna yew ezayê bedenê ci de seqetîyêk bibîyêne vatêne “seqet”. Helbet enê heme çekuyî semedê însanan giranî bî; xirûrê însanî şikitêne, şexsîyetê însanî rencîde kerdêne. La seba ke medenîyetê ma hende aver nêşibi, bi hawayêko tebîî ma vatêne, ma bi rehetî bikar ardêne. Eno termînolojî neke tenya miyanê ma kurdan de wina bi, tirkan de zî wina bi. Mesela, yeno mi vîr Diyarbekir de “Körler Derneği” estbî. Ancî “Sakatlar Derneği” estbî. Labelê zeman çiqas viyart û medenîyet aver şi, ziwan zî tedir vurîya bi nerm, bi kîbar û medenî. Mesela, tirkî de herinda termanê sey “kor, qop, t...

Ez rîpelê Facebook yê hevalêk de rastê ena xebere ameya. Eno mîrçiko ke vîdeo de waneno, Girawanê Hawaî ra Kauaî de 1985 de, yanî 34 serrî verê cû, hetê fotografkar David Boyntonî ra qeyd biyo. Mîrçik xwu rê yew marî dima geyreno la xebera ey çin a ke tewirê xwu ra teyro tewr peyîn o. Mîrçik ewnêno ke tu marîyêk cewab nêdana vengê ey, miyan de vengêko agresîf zî vejeno û sewtê xwu birneno.  Vanê hetanî destpêkê seserra 20. Girawa Kauaî warê enê tewirê teyran biyo. La badê ke linga însanî kewta ê cayî û xwu dir tewirê bîn yê teyran berdê, vera-vera eno cisnê teyran qelîyayo. Axir peynî de tenya eno teyr mendo. Xwu rê bêhêvî û tenya waneno…  Rîyê seydkerdişî ra, esas hîna zaf zî netîceyê şerrê ke bi desserran welatê ma de dewam keno ra, cisnê zafê heywanan, zaf teyr û tiyûrî qir bî şî. De wina xîyal bikerê, tenya yew însan dinya de mendo, sey Ademî xwu rê yew Hewa dima geyreno, la seba ke qirê însanan ameyo, tu kes çin o cewab bido. Wendişê enê teyrî huzin dekeno zerrîy...

Mi yew roportaj de wendbi. Fîzîkşinasêk xelata Nobelî girewtbî, rojnamevanî ci ra persabi vatbi “Bingeyê enê serkewtişê to de çi esto?” Fîzîkşinasî vatbi “Çiyêko zaf basît; wexto ke mi mektebo verîn wendêne, dadîya her kesî şan de tutanê xwu ra vatêne ‘malimî ewro to ra çi persa?’ La dadîya mi vatêne ‘To ewro malimî ra çi persa?’ Bingeyê serkewtişê mi de ena persa dadîya mi esta.” Merdim tiya ra fam keno ke perskerdiş zaf muhîm o. Eke merdim nêperso senî mûseno?  Verînanê ma vato “Pers bi pers, merdim şino Qers.” Kurmancê ma zî bi eynî qeyde vanê “Bi pirsê meriv diçe Xursê.”  Feqet perskerdiş de zî gereka yew usûl bibo, bineyke exlaq bibo! Ma ferz bikin Diyarbekir de, Berê Koyî de, tam goşe de dikanê şima esto. Hema vajêne her roja Homayî çend kesî şima ra adres persenê û şima zî bi exlaqê ardimkarîye, bi nîyeto xalis û pak, seba ke karê însanan werê biyero, qey rizaya Homayî, cayê ke şima zanê înan rê tarîf kenê. Zafê înan teşekur zî nêkenê, adres mûsenê û danê piro şin...