Roşan Lezgin

Diyarbekir de bî çar rojî ke şar ho zere de. Ne kes şino camî, ne şino qehwexane, ne şino çarşî, ne şino park… Kuçe û kolanî veng û varit. Janê vîrusê korona ver dewlete vejîyayişê teberî qedexe kerdo. Şar zî zaf zerrî ra, bi serenermî û mulahîmî rîayet keno. Çimkî hetêk ra tersê janî ke peynîya xwu beno ke merg bo, heto bîn ra polîsê dewlete efû nêkenê, kam ke vejîya teber, hîrê hezarî û çar sey lîra ceza birnenê. De wina hesab bikerê, meaşê karkerêk di hezarî û di sey lîra yo. Yanî cezaya ke yena birnayiş hema vajêne meaşê aşm û nîme yo. Heta ewro mi bi xwu bawer nêkerdêne ke şar eşkeno hende serenerm bo. Ez nika hîna weş sirrê dînan, ancî sirrê îqtîdaran ke miletî îdare kenê fam kena. Îdarekerdişê şarî de faktorê tersî qaso ke ma texmîn kenê ra zaf zaf wetêr o! Eno yew teorîyo giran o, fikirîyayişê ci merdimî bêhed keno rincan. Ma ca verdin...  Mi pencera ro ewnîya cade ra, park ra, derûdor ra… Tu hes û cis çinê bi. Serê daranê parkî de vîçevîçê mîrçikan ra teber dinya xewle bî...

Xeberan de behs beno ke Kurdistanê Başûrî de hetanî nika 340 kesî bi janê vîrusê korona kewtê. Nînan ra 312 kesî biyê weş, tedawîya 24 kesan zî dewam kena. Tenya Silêmanîye de 5 kesî merdê. Esas, nîsbet bi welatanê bînan Îraq de merg zaf tay o, pêro piya qasê 60 kesî merdê. Vizêrî mi yew hevalê xwu yê ke unîversîteyêkê Başûrî de akademîsyen o dir qisey kerd. Mi rewşa ucayî persa. Hevalê mi va “Ti zanê çi semed ra Başûr de û Îraq de nîsbetê mergî tay bi?” Mi va “Çi ra?” Va “Doktorî vanê, seba ke şarê tiyayî zêde sole weno, coka merg tay bi. Çimkî sole goştê merdimî şidênena, vera nêweşîyan de muqawemetê wicûdî pêt kena. Şarê Ewropa zaf tay sole weno, coka înan de nîsbetê mergî zêde bi…” Ez doktor nîya, derheqê fayde yan zerarê sole de tu fikrê mi çin o. La dades serrî ra vêşêr o ke keyeyê ma de sole zaf tay yena bikarardiş, hema ke dîrhemêk dekenê miyanê werdî. Ma şeker zî zaf tay bikar anê. Nika, eger ez çiyo bineyke şor biwerî, tavilî tansîyonê mi wurzeno. Zemanêk, wexto ke ma dewe de...

Hesenqela yew qezaya Erziromî ya. Tirkan nameyê ci bedilnayo kerdo “Pasinler” la şar vano “Hesenqela”. Tirkî vanê Hesen begê lajê Hecî Togayê mîrê Îlxanîyan 1339 de ena qela viraşta coka nameyê aye biyo “Hesenqela”. Labelê tarîxê Hesenqela şino heta çar hezarî serrî Mîladî ra ver, tu eleqeyê xwu bi tirkan çinê yo. Û nameyê "Hesenqela" û "Hesenkeyfî [Hesenkehf]" zaf pê manenê. Yanî raşt nîyo ke qela nameyê xwu yew kesê bi nameyê Hesenî ra girewto. Hesenqela 1915 de kewta destê rûsan la badê ke Rûsya de îhtîlalê sosyalîzmî virazîyeno, artêşa rûsan apey şina û edarê 1918î de ancî kewena binê kontrolê artêşa Usmanîyan. Kalikê babîyê mi Evdela 1915 de Hesenqela de şerê vera rûsan de şehîd kewto. O wext semedê Enwer paşayî welatê ma ra camêrdî heme arêdayê berdê cebheyê Qafqasan. Kaliko Evdela, birayê ci Mehmed Emîn û lajê ci Fetih zî tede dewa ma ra hewt kesî arêdayê berdê. Tenya ap Mehmûd [Çelik] eşkayo xwu nêdo dest. La dima ey zî qefelnenê benê heta Hêne, seba ke qefl...

Rîyê enê janê nêweşîya Çînî ver, yanî sersemedê janê bêderman yê vîrusê korona ke biyo museletê hemeyê dinya, Diyarbekir de zî gelêk tedbîrî gêrîyayê. Tedbîro tewr sereke eno yo ke vanê wa milet keye de bimano, nêvejîyo teber. Û roj bi roje enê tedbîrî hîna wuşkêr tetbîq kenê. Mesela, semedê extîyaranê şeştî û panc ra cor rewna ra keye ra vejîyayiş qedexe yo. La vizêrna semedê tutan û ciwananê vîst ra cêr zî keye ra vejîyayiş qedexe kerdo. Ancî, ewro ra pey Diyarbekir ra vejîyayiş û dekewtiş zî temamen qedexe yo. Bî hewteyêk Beledîyeya Diyarbekirî bi tirkî û kurdî (kurmancî û zazakî) û bi vengê camêrdan her ca de anons kena ke kes nêvejîyo teber. Bellî yo ke vengê anonsî studyo de sey dublaj qeyd biyo û bi wesaîtanê ke her cayê şaristanî ra geyrenê eno anons têdima tekrar beno. Anonsê bi tirkî vengêko mîkrofonîk û dekerde yo; bi telafuz û dîksîyonêko zaf weş, bi teqil û melodîk cumleyan îfade keno, zaf weş fam beno ke ho vano se. Anonsê bi kurmancî vengêko weset o, telafuz û dîksîy...