Kitabeyê Bîstûnî de nameyê “Zazặna/Za-iz-za-an/Za-za-an-nu”
Daryûşê pîlî (ÎV 549-485) demeyê îqtîdarê xwu de, nizdîyê bajarê Kirmanşanî de, cayo ke nika ci ra vanê "Bîstûn" ke farisîya verîne de vatêne "Bagastana (Cayê Homayî)" de, zinarî ser o bi farisîya kane, elamkî û aqadkî kitabeyî dayê nuştiş. Metnê farisîya kane 5 estûnan de 414 rêzî yo, metnê elamkî 8 estûnan de 593 rêzî yo, aqadkî zî 112 rêzî yê. Reya verîne efserê înglîzan Rawlinson Henry badê ke hîrê serrî ser o xebitîyeno, 1835 de eşka qismê farisîya kane tercume bikero. Dima pêşengîya Rawlinson Henry de yew ekîb ser o xebitîya û 1843 de qismê elamkî û aqadkî zî tercume kerd.
Kitabe de, estûna ewilîne, paragrafê 19, rêza 92. de yew çekuya ke bi versîyonanê sey "Zazặna", "Za-iz-za-an" û "Za-za-an-nu" transkrîbe biya esta. Paragrafo ke ena çeku tede viyarena, mi metnê fariskî ra tercume kerd:
"Şah Daryûş vano: Aye ra dima mi ramit Babîlî ser. Hema ke ez nêresabîya Babîl, serê Feratî de bi nameyê Zazane bajarêk esto, uca de, eno Nid'ît-Biêro ke xwu nebûkêdrçêr zano, seba ke vera mi de ceng bikero bi yew artêşe ame. Dima ma ceng kerd. Ahuramazda mi rê ardim lutif kerd. Sayeyê Ahuramazda de mi artêşa Nid'ît-Biêrî bi giranî şikite. Ê ke mendî xwu eşt awe. Awe heme berdî. Menga Enameke ra di rojî vîyartîbî ke ma winî ceng kerd."[1]
Tarîxnasan gore, eno şer Îsayî ra ver 13ê kanûnê verîn yê serra 522 de qewimîyayo. Seke aseno, metin de bi telafuzê fariskî çekuya Zazane sey nameyê yew bajarî viyarena. Roland G. Kentî ena çeku sey "Zazặna" nuşta û vano "Corê Babîlî de serê royê Feratî de yew qeseba."[2] Dima telafuzê ziwanê elamkî gore sey “Za-iz-za-an”, telafuzê aqadkî gore zî sey "Za-za-an-nu" nuşta. Kitabê "The Sculptures and Inscription of Darius The Great on The Rock of Behistûn in Persia - A New Collation of The Persian, Susian and Babylonian Texts With English Translations, Etc." de ke 1907 de weşanîyayo, çekuya ke Kitabeyê Bîstûnî de ya wina viyarena: "Zâzâna: Nizdîyê Babîlî de, qeraxê Feratî de yew şaristan."[3] Eynî ca de, versîyonê persan sey "Zâzâna", versîyonê susayijan sey "Zazzan" û versîyonê babîlijan zî sey "Za-za-an-nu" nuşte yo.
Macîd Kurdistanî ke Îran de ziwananê kanan ser o master kerdo, ey îzeh kerd ke Kitabeyê Bîstûnî de telafuzê ena çeku sey "Zazane" yo. Xulase, ena çekuya ke tarîx de sey nameyê bajarêk ameya şixulnayiş û telafuzê çekuya "Zaza"ya ke seba ma kirdan yena vatiş yewbînî ra cîya yo. Enê telafuzan de, vengê "a"yî, xaseten "a"yê badê "z"yê diyinî, îhtîmalêko pîl sey 'eynê (ع) erebkî yo. Coka mumkin o ke ena çeku bi alfabeya erebkî sey "زاعزاعن" (za'za'nni) yan zî sey "زازاعن" (zaza'nni) bêro vatiş.
Tayê kesê ke bi zûran îdîayan kenê, vanê “Qralê persan Daryûşî mîlad ra ver serra 515 de metnanê kitabeyî de zazayan ra behs kerdo. (…) Eno kitabe de ahalîyê Dêrsimî (Tunceli) û Elezîzî bi nameyê ‘Zazana’ viyarenê.”[4] Û xwura dima zî bi eno name kovare vete. Oxro ke metnan de esla behsê zazayan nêbeno, nameyê “Zazặna/Za-iz-za-an/Za-za-an-nu” ke kitabe de viyareno zî, seke ma çimeyan ra neqil kerd, tu eleqeyê xwu bi Dêrsim yan Elezîzî çinê yo.
Babîl cêrê Îraqî de, Bexdad ra cêr nizdîyê Kendawê Besra de, verê Royê Feratî de yo. Ena qesebaya ke o wext ci ra vato "Zazặna; Za-iz-za-an; Za-za-an-nu" zî nizdîyê Babîlî de, hetê corê ci de, serê Royê Feratî de biya. Nuqtaya ke eno şaristan tede biyo û welato ke ewro zazayê ma tede ciwîyenê, hezar kîlometreyî ra zêdeyêr yewbînan ra dûrî yê. Mabeyn de bi nameyanê cîya-cîyayan zaf mintîqeyî estê. Û bajaro ke nameyê ci Bîstun de viyareno, tewr tay tiya ra 2500 serrî verê cû estbiyo. Xura tu malumato ke îşaret bikero mabeynê nameyê bajarê ke Kitabeyê Bîstûnî de sey "Zaza'ne; Za-iz-za-an; Za-za-an-nu" viyareno û zazayanê ma de yew eleqe yan têkilî esta, tarîx de çinê yo.
Heto bîn ra, ferhengê erebkî-tirkî yê Arif Erkanî El-Beyan de "زاع" yeno manaya "cêrakerdiş; veradayiş"î û "el-zazîyye/zazîye" zî sey nameyêkê topografîkî yeno manaya "tepe, gir, cayê sertî". Ancî erebkî de çekuya "زعزاع" (ze'za') esta ke a zî yena manaya "vayê xurtî". Beno ke ziwananê kanan yê sey aqadkî de bi enê hawa çekuyî estbîyê û viyartê asurkî, îbrankî, erebkî û sewbîna ziwanan.
___________
[1] Mi eno metn bi ardimê Macîd Kurdistanî ke ziwananê kanan ser o master kerdo fariskîya kane ra tercume kerd.
[2] Roland G. Kent, Old Persian - Grammar Texts Lexicon, American Oriental Society, New Fiaven, Connecticut, 1950, r. 211
[3] The Sculptures and Inscription of Darius The Great on The Rock of Behistûn in Persia - A New Collation of The Persian, Susian and Babylonian Texts With English Translations, Etc., 1907, r. 219
[4] https://www.facebook.com/notes/zazacazazakidimilki/zaza-tarihi-ile-ilgili-iran-kaynaklar%C4%B1-behistun-yaz%C4%B1tlar%C4%B1/268975563128513/
Kitabe de, estûna ewilîne, paragrafê 19, rêza 92. de yew çekuya ke bi versîyonanê sey "Zazặna", "Za-iz-za-an" û "Za-za-an-nu" transkrîbe biya esta. Paragrafo ke ena çeku tede viyarena, mi metnê fariskî ra tercume kerd:
"Şah Daryûş vano: Aye ra dima mi ramit Babîlî ser. Hema ke ez nêresabîya Babîl, serê Feratî de bi nameyê Zazane bajarêk esto, uca de, eno Nid'ît-Biêro ke xwu nebûkêdrçêr zano, seba ke vera mi de ceng bikero bi yew artêşe ame. Dima ma ceng kerd. Ahuramazda mi rê ardim lutif kerd. Sayeyê Ahuramazda de mi artêşa Nid'ît-Biêrî bi giranî şikite. Ê ke mendî xwu eşt awe. Awe heme berdî. Menga Enameke ra di rojî vîyartîbî ke ma winî ceng kerd."[1]
Tarîxnasan gore, eno şer Îsayî ra ver 13ê kanûnê verîn yê serra 522 de qewimîyayo. Seke aseno, metin de bi telafuzê fariskî çekuya Zazane sey nameyê yew bajarî viyarena. Roland G. Kentî ena çeku sey "Zazặna" nuşta û vano "Corê Babîlî de serê royê Feratî de yew qeseba."[2] Dima telafuzê ziwanê elamkî gore sey “Za-iz-za-an”, telafuzê aqadkî gore zî sey "Za-za-an-nu" nuşta. Kitabê "The Sculptures and Inscription of Darius The Great on The Rock of Behistûn in Persia - A New Collation of The Persian, Susian and Babylonian Texts With English Translations, Etc." de ke 1907 de weşanîyayo, çekuya ke Kitabeyê Bîstûnî de ya wina viyarena: "Zâzâna: Nizdîyê Babîlî de, qeraxê Feratî de yew şaristan."[3] Eynî ca de, versîyonê persan sey "Zâzâna", versîyonê susayijan sey "Zazzan" û versîyonê babîlijan zî sey "Za-za-an-nu" nuşte yo.
Macîd Kurdistanî ke Îran de ziwananê kanan ser o master kerdo, ey îzeh kerd ke Kitabeyê Bîstûnî de telafuzê ena çeku sey "Zazane" yo. Xulase, ena çekuya ke tarîx de sey nameyê bajarêk ameya şixulnayiş û telafuzê çekuya "Zaza"ya ke seba ma kirdan yena vatiş yewbînî ra cîya yo. Enê telafuzan de, vengê "a"yî, xaseten "a"yê badê "z"yê diyinî, îhtîmalêko pîl sey 'eynê (ع) erebkî yo. Coka mumkin o ke ena çeku bi alfabeya erebkî sey "زاعزاعن" (za'za'nni) yan zî sey "زازاعن" (zaza'nni) bêro vatiş.
Tayê kesê ke bi zûran îdîayan kenê, vanê “Qralê persan Daryûşî mîlad ra ver serra 515 de metnanê kitabeyî de zazayan ra behs kerdo. (…) Eno kitabe de ahalîyê Dêrsimî (Tunceli) û Elezîzî bi nameyê ‘Zazana’ viyarenê.”[4] Û xwura dima zî bi eno name kovare vete. Oxro ke metnan de esla behsê zazayan nêbeno, nameyê “Zazặna/Za-iz-za-an/Za-za-an-nu” ke kitabe de viyareno zî, seke ma çimeyan ra neqil kerd, tu eleqeyê xwu bi Dêrsim yan Elezîzî çinê yo.
Babîl cêrê Îraqî de, Bexdad ra cêr nizdîyê Kendawê Besra de, verê Royê Feratî de yo. Ena qesebaya ke o wext ci ra vato "Zazặna; Za-iz-za-an; Za-za-an-nu" zî nizdîyê Babîlî de, hetê corê ci de, serê Royê Feratî de biya. Nuqtaya ke eno şaristan tede biyo û welato ke ewro zazayê ma tede ciwîyenê, hezar kîlometreyî ra zêdeyêr yewbînan ra dûrî yê. Mabeyn de bi nameyanê cîya-cîyayan zaf mintîqeyî estê. Û bajaro ke nameyê ci Bîstun de viyareno, tewr tay tiya ra 2500 serrî verê cû estbiyo. Xura tu malumato ke îşaret bikero mabeynê nameyê bajarê ke Kitabeyê Bîstûnî de sey "Zaza'ne; Za-iz-za-an; Za-za-an-nu" viyareno û zazayanê ma de yew eleqe yan têkilî esta, tarîx de çinê yo.
Heto bîn ra, ferhengê erebkî-tirkî yê Arif Erkanî El-Beyan de "زاع" yeno manaya "cêrakerdiş; veradayiş"î û "el-zazîyye/zazîye" zî sey nameyêkê topografîkî yeno manaya "tepe, gir, cayê sertî". Ancî erebkî de çekuya "زعزاع" (ze'za') esta ke a zî yena manaya "vayê xurtî". Beno ke ziwananê kanan yê sey aqadkî de bi enê hawa çekuyî estbîyê û viyartê asurkî, îbrankî, erebkî û sewbîna ziwanan.
___________
[1] Mi eno metn bi ardimê Macîd Kurdistanî ke ziwananê kanan ser o master kerdo fariskîya kane ra tercume kerd.
[2] Roland G. Kent, Old Persian - Grammar Texts Lexicon, American Oriental Society, New Fiaven, Connecticut, 1950, r. 211
[3] The Sculptures and Inscription of Darius The Great on The Rock of Behistûn in Persia - A New Collation of The Persian, Susian and Babylonian Texts With English Translations, Etc., 1907, r. 219
[4] https://www.facebook.com/notes/zazacazazakidimilki/zaza-tarihi-ile-ilgili-iran-kaynaklar%C4%B1-behistun-yaz%C4%B1tlar%C4%B1/268975563128513/
Yorumlar
Yorum Gönder