"Însan tenya xeyalanê xwu de azad o!"
Tayê çî, ma vajin tayê fikrî yan zî edetî estê, merdim heta qirike înan ciwîyeno, merdim bi xwu beno şahid la eke zeman ser ra viyareno, merdim bawer nêkeno ke çîyê winasî biyê. Mesela, xortanîya mi de, bêke bizanê tam çi ya, miyanê şarê ma de sînema heram bî, çiyêko gune û pîs bî. Şîyayişê sînema qebhet bi, gunekarî bî. Kam reyêk bişîyêne sînema êdî sey tolazêko veradaye, sey tulingîyêko gunekar name biyêne. Tayê keyeyan keynaya xwu bîle nêdayê xortê ke şiyo sînema.
Ma serra 1975 de keyeyê xwu ard merkezê Diyarbekirî. Reya verîne, roşan de ez şîya sînema. Sey nikayî yeno mi vîr. Serê payizî bi, hewa germ bi. Yew xorto ke dûrî ra merdimê ma yo, amebi roşanîya ma. Keyeyê înan rewna ra Diyarbekir de bi, o bi xwu verê cû çend reyî şibi sînema. Ey mi ra va "Ti qet şîyê sînema?" Mi va "Nê." Va "Bê, ez to biberî."
O wext Diyarbekir de salonê sînema zafî bî. Salona Dîlan Sînemasî "Rojhelatê Mîyanîn û Balqanan de salona tewr girde" bî. Salonêka hîrêqata muhteşeme bî. Nika zî bînaya ci esta la ez nêzana seba çî yena bikarardiş. Miyanê kompleksê aye de yewna salone estbî, ci ra vatêne "Sîte Sînemasî".
Ma şî Sîte Sînemasî. Yew fîlmo sîya-sipî yê Yilmaz Güneyî kaykerdêne. Salona sînema lewan ra dekerde bî. Nameyê fîlmî "Yaralı Kartal" bi, dewan de, koyan de vîyartêne, xwu mîyan de bi tifinganê surmelîyan şer kerdêne. Gama ke Yılmaz Güneyî vateyêko weş vatêne yan zorê înanê bînan berdêne, temaşakaran dayê çepikan ro, tezahurat kerdêne…
Mi bi xwu sînema ra zî fîlm ra zî çîyêk fam nêkerd; seba ke ma nizdîyê sehne de roniştbî, perde de heme çî mi ra nêaseyêne, coka temaşekerdişê fîlmî ra, qelebalix ra, germ ra sereyê mi zaf dejabi. Mi hîç sînema ra hesnêkerd. La mi fam nêkerd ke çi semed ra heram a!
Ê wextan televîzyon newe vejîyabi. Mi bi xwu reya verîne serra 1974 de televîzyon temaşe kerd. Seba mektebê yatilî ez Diyarbekir de kewta îmtîhan. Yew benzînxane de mi dî, şan de xeberî pêşkêş kerdêne. Xeberan de behsê şerê Qibrîsî biyêne. Tayê melayan, tayê sofîyan vatêne "Keyeyo ke televîzyon tede estbo, uca nimaj nêbeno, nanê înan heram o!" Înanê ke vatêne televîzyon heram o, hîna zaf ê kesî bî ke televîzyon nêdîyo, temaşe nêkerdo. Vatêne "Gawuran televîzyon îcad kerdo ke pê dînê îslamî betal bikerê." Eynî sey sînema, çiyo ke înan derheqê televîzyonî de vatêne, qet nêkewtêne mi sere.
Homa bi rehma xwu şa bikero, babîyê mi zî vatêne televîzyon gune yo, heram o. Ez zewicîyaye biya la ma keyeyî ser o bî. Ez zewicîyaye şeş serrî keyeyî ser o menda, dima ma bîyî ciya.
Rojêk, babîyê mi şibi dewe, ez şiya mi yew televîzyono tewr gird û tewr vayî yê ê wextî erîna ard keye. Markaya ci Grundig bî, qasaya dorê ci darê gozêre ra bi, zaf giran bi. Ê wextan weşana televîzyonî tenya şan de çend saetî bî. Pancês rojan ra reyêk zî yew fîlmê sînema dayêne kaykerdiş.
Roja ke mi televîzyon keye de saz kerd, fîlmê Türkan Şoray û Kadir İnanirî "Selvi Boylum Al Yazmalım" televîzyon de nîşan dîyayêne. Ma bi kom kulfet temaşe kerd. Tam nîme de qasê des deqayî reklamî pêşkêş bîyî, ancî dewam kerd.
Mi verê cû sînema de o fîlm temaşe kerdbi la şarê keyeyî reya verêne bî ke temaşe kerdêne. Badê ke hetanî peynî temaşe kerd, dadîya mi înan va "Televîzyon heram nîyo!"
Babîyê mi badê ke dewe ra ageyra, hêrs bi, heredîya, henekê xwu bi ma kerdî. Ma çend rojî televîzyon anêkerd. La badê pey, tenya wextê ajansa xeberan de mi akerd. Gama ke mi televîzyon akerdêne, babîyê mi peyê xwu şanayêne ci. La vera-vera xwu tada, binê çimî ra ge-ge awirê tujî vistî ci. Dê yela, dê bawo…
Demeyêk ra pey mi ewnîya ke o bi xwu ha şino televîzyon akeno, heta ke gêrîyeno temaşe keno. Peynî de, winî bi ke, êdî vengdayêne der û cîranan zî, vatêne "Bêrên ma şan de televîzyon temaşe bikin, fîlm esto."
Ez ke zana tewr peynî de min û hevalê xwu yê rehmetî Dost Çiyayî ma sînema de fîlmê Muhsîn Mexmelbafî "Sefer be Qendehar" temaşe kerdbi. Serre 2002 bî? Tam mi vîr nîno. Tewr tay şiyês serrî esto.
Badê hende serran, emser min û yew hevala xwu ma fîlmê Kazım Özî "Zer" salona sînema de temaşe kerd. Herçiqas ez dima pêhesîyaya ke tayê sehneyê ci hetê dewlete ra sansur bîyê zî ancî fîlmêko kalîteyin û baş bi. Demeyê temaşekerdişî de gilgilo sembole o qelêneye ke sînema ma rê îkram kerd, ma çerez kerd û zaf bi keyf temaşe kerd, mi zaf zewq girewt.
Eke ez vajî bi eno munasebet heskerdişê sînema, zewqê temaşekerdişê fîlman kewt zereyê mi, belkî mubalexe nêbo. Coka enê rojan ez û tayê hevalî gama ke ma suhbet kenê, mewzûyê fîlmanê sînema zî abeno.
Bi eno munasebet mi enê rojan hîrê fîlmê zaf rindekî temaşe kerdî. Ewilî Das Leben der Anderen (tirkîya ci: Başkalarının Hayatı), dima The Reader (tirkîya ci: Okuyucu) û tewr peynî de zî Deat Poets Society (tirkîya ci: Ölü Ozanlar Derneği).
Enê her hîrê zî Şukran xoca pêşnîyaz kerdî, ez aye rê zaf sipas kena. Bitaybetî Deat Poets Society mukemel bi, ez zaf binê tesîrê ci de menda.
Gama ke mi performansê malim John Keatingî dî, mi zerrî ra fam kerd ke perwerdekerdişê însanan tenya karê malimîye nîyo esas yew hunero mustesna yo, her kes nêeşkeno însanan perwerde bikero.
Gama ke mi fîlm temaşe kerdêne, tayê cumleyî sey neqşê rîyê kerra mezgê mi de neqişîyayî, mi winî not girewtî:
- Hema ke wext esto pindikan arêde! Çimkî ti do bibê werdê kerm û lulikan, vilikan rê bibê gubre…
- Roja ke ti ha tede ciwîyenê, bigêrê xwu dest.
- Çekuyî û fikrî eşkenê dinya bivurnê; ti zî eşkenê çend misrayan îlawe bikerê.
- Însan tenya xeyalanê xwu de azad o.
- Kam gama ke to bawer kerd ke ti çiyêk zaf baş zanê, dê hela yewna perspektîf ra biewnîye!
- Seba ke ti hukim ro heyatî bikerê biciwîye neke seba ke bibê koleyê çiyan!
- Vera sewbîna kesan de muhafazekerdişê fikrê xwu hende asan niyo!
Ma serra 1975 de keyeyê xwu ard merkezê Diyarbekirî. Reya verîne, roşan de ez şîya sînema. Sey nikayî yeno mi vîr. Serê payizî bi, hewa germ bi. Yew xorto ke dûrî ra merdimê ma yo, amebi roşanîya ma. Keyeyê înan rewna ra Diyarbekir de bi, o bi xwu verê cû çend reyî şibi sînema. Ey mi ra va "Ti qet şîyê sînema?" Mi va "Nê." Va "Bê, ez to biberî."
O wext Diyarbekir de salonê sînema zafî bî. Salona Dîlan Sînemasî "Rojhelatê Mîyanîn û Balqanan de salona tewr girde" bî. Salonêka hîrêqata muhteşeme bî. Nika zî bînaya ci esta la ez nêzana seba çî yena bikarardiş. Miyanê kompleksê aye de yewna salone estbî, ci ra vatêne "Sîte Sînemasî".
Ma şî Sîte Sînemasî. Yew fîlmo sîya-sipî yê Yilmaz Güneyî kaykerdêne. Salona sînema lewan ra dekerde bî. Nameyê fîlmî "Yaralı Kartal" bi, dewan de, koyan de vîyartêne, xwu mîyan de bi tifinganê surmelîyan şer kerdêne. Gama ke Yılmaz Güneyî vateyêko weş vatêne yan zorê înanê bînan berdêne, temaşakaran dayê çepikan ro, tezahurat kerdêne…
Mi bi xwu sînema ra zî fîlm ra zî çîyêk fam nêkerd; seba ke ma nizdîyê sehne de roniştbî, perde de heme çî mi ra nêaseyêne, coka temaşekerdişê fîlmî ra, qelebalix ra, germ ra sereyê mi zaf dejabi. Mi hîç sînema ra hesnêkerd. La mi fam nêkerd ke çi semed ra heram a!
Ê wextan televîzyon newe vejîyabi. Mi bi xwu reya verîne serra 1974 de televîzyon temaşe kerd. Seba mektebê yatilî ez Diyarbekir de kewta îmtîhan. Yew benzînxane de mi dî, şan de xeberî pêşkêş kerdêne. Xeberan de behsê şerê Qibrîsî biyêne. Tayê melayan, tayê sofîyan vatêne "Keyeyo ke televîzyon tede estbo, uca nimaj nêbeno, nanê înan heram o!" Înanê ke vatêne televîzyon heram o, hîna zaf ê kesî bî ke televîzyon nêdîyo, temaşe nêkerdo. Vatêne "Gawuran televîzyon îcad kerdo ke pê dînê îslamî betal bikerê." Eynî sey sînema, çiyo ke înan derheqê televîzyonî de vatêne, qet nêkewtêne mi sere.
Homa bi rehma xwu şa bikero, babîyê mi zî vatêne televîzyon gune yo, heram o. Ez zewicîyaye biya la ma keyeyî ser o bî. Ez zewicîyaye şeş serrî keyeyî ser o menda, dima ma bîyî ciya.
Rojêk, babîyê mi şibi dewe, ez şiya mi yew televîzyono tewr gird û tewr vayî yê ê wextî erîna ard keye. Markaya ci Grundig bî, qasaya dorê ci darê gozêre ra bi, zaf giran bi. Ê wextan weşana televîzyonî tenya şan de çend saetî bî. Pancês rojan ra reyêk zî yew fîlmê sînema dayêne kaykerdiş.
Roja ke mi televîzyon keye de saz kerd, fîlmê Türkan Şoray û Kadir İnanirî "Selvi Boylum Al Yazmalım" televîzyon de nîşan dîyayêne. Ma bi kom kulfet temaşe kerd. Tam nîme de qasê des deqayî reklamî pêşkêş bîyî, ancî dewam kerd.
Mi verê cû sînema de o fîlm temaşe kerdbi la şarê keyeyî reya verêne bî ke temaşe kerdêne. Badê ke hetanî peynî temaşe kerd, dadîya mi înan va "Televîzyon heram nîyo!"
Babîyê mi badê ke dewe ra ageyra, hêrs bi, heredîya, henekê xwu bi ma kerdî. Ma çend rojî televîzyon anêkerd. La badê pey, tenya wextê ajansa xeberan de mi akerd. Gama ke mi televîzyon akerdêne, babîyê mi peyê xwu şanayêne ci. La vera-vera xwu tada, binê çimî ra ge-ge awirê tujî vistî ci. Dê yela, dê bawo…
Demeyêk ra pey mi ewnîya ke o bi xwu ha şino televîzyon akeno, heta ke gêrîyeno temaşe keno. Peynî de, winî bi ke, êdî vengdayêne der û cîranan zî, vatêne "Bêrên ma şan de televîzyon temaşe bikin, fîlm esto."
Ez ke zana tewr peynî de min û hevalê xwu yê rehmetî Dost Çiyayî ma sînema de fîlmê Muhsîn Mexmelbafî "Sefer be Qendehar" temaşe kerdbi. Serre 2002 bî? Tam mi vîr nîno. Tewr tay şiyês serrî esto.
Badê hende serran, emser min û yew hevala xwu ma fîlmê Kazım Özî "Zer" salona sînema de temaşe kerd. Herçiqas ez dima pêhesîyaya ke tayê sehneyê ci hetê dewlete ra sansur bîyê zî ancî fîlmêko kalîteyin û baş bi. Demeyê temaşekerdişî de gilgilo sembole o qelêneye ke sînema ma rê îkram kerd, ma çerez kerd û zaf bi keyf temaşe kerd, mi zaf zewq girewt.
Eke ez vajî bi eno munasebet heskerdişê sînema, zewqê temaşekerdişê fîlman kewt zereyê mi, belkî mubalexe nêbo. Coka enê rojan ez û tayê hevalî gama ke ma suhbet kenê, mewzûyê fîlmanê sînema zî abeno.
Bi eno munasebet mi enê rojan hîrê fîlmê zaf rindekî temaşe kerdî. Ewilî Das Leben der Anderen (tirkîya ci: Başkalarının Hayatı), dima The Reader (tirkîya ci: Okuyucu) û tewr peynî de zî Deat Poets Society (tirkîya ci: Ölü Ozanlar Derneği).
Enê her hîrê zî Şukran xoca pêşnîyaz kerdî, ez aye rê zaf sipas kena. Bitaybetî Deat Poets Society mukemel bi, ez zaf binê tesîrê ci de menda.
Gama ke mi performansê malim John Keatingî dî, mi zerrî ra fam kerd ke perwerdekerdişê însanan tenya karê malimîye nîyo esas yew hunero mustesna yo, her kes nêeşkeno însanan perwerde bikero.
Gama ke mi fîlm temaşe kerdêne, tayê cumleyî sey neqşê rîyê kerra mezgê mi de neqişîyayî, mi winî not girewtî:
- Hema ke wext esto pindikan arêde! Çimkî ti do bibê werdê kerm û lulikan, vilikan rê bibê gubre…
- Roja ke ti ha tede ciwîyenê, bigêrê xwu dest.
- Çekuyî û fikrî eşkenê dinya bivurnê; ti zî eşkenê çend misrayan îlawe bikerê.
- Însan tenya xeyalanê xwu de azad o.
- Kam gama ke to bawer kerd ke ti çiyêk zaf baş zanê, dê hela yewna perspektîf ra biewnîye!
- Seba ke ti hukim ro heyatî bikerê biciwîye neke seba ke bibê koleyê çiyan!
- Vera sewbîna kesan de muhafazekerdişê fikrê xwu hende asan niyo!
Yorumlar
Yorum Gönder