Ma rê ruhê welatê Suomî lazim o...
Nuştoxê kitabê “Beyaz Zambaklar Ülkesinde” Grigory Petrov rûs o, 1866 de Petersburg de ameyo dinya. Rûsya de akademîya îlahîyatî ra mezûn biyo. Dima çend mekteban de derse daya, ancî dêreyan de keşîşî kerda. Gelêk kovar û rojnameyanê wextê xwu de nuşto, konferansî dayê, tim fikrê xwu beyan kerdo. Rîyê fikranê ey ra kilîse û muhafezekaran o kar ra eşto, surgin kerdo. Dima bolşevîkî zî fikranê ey ra narehet biyê. Demeyê îhtîlalê bolşevîkan de bi tana pîjemayan û bi linganê warwayan deqaya peyîne de resayo gemîya tewr peyîne ke Rûsya ra vejîyena. Demeyêk Gelîbolu de mendo, uca ra xwu resnayo Yugoslavya. Hetê Qralîyetê Yugoslavya ra bi payeyê profesorîye Unîversîteya Belgradî rê tayîn biyo. Axir 18 hezîran 1925 de Parîs de şiyo rehmet.
Kitabê Grigory Petrovî Yugoslavya û Bulgarîstanî ra vêşêr Tirkîya de eleqeyêko zaf pîl dîyo. Hende ke roşinvîr û brokratanê dewleta tirkan fikrê ke kitab de qisey benê, seba ke Tirkîya de bêrê tetbîqkerdiş, sey programê averşiyayişî (kalkınma programı) qebûl kerdê. Vanê, Mistefa Kemalî bi xwu emir dayo ke mufredatê mektebanê eskerî de ca bigêro. M. Kemalî vateyê “Sağlam kafa sağlam vucutta bulunur” enê kitabî ra, yanî Grigory Petrovî ra girewto. Grigory vano “Ruho saxlem wucûdo saxlem de beno.” Rojnameyê Cumhuriyetî 1960 de efseranê artêşa tirkan ser o yew anket kerdo. Hema vajê ke cewabê persa “Kitabo ke şima wendo ra kamcînî şima ser o tewr zêde tesîr kerd?” hemîne de eynî yo: Beyaz Zambaklar Ülkesinde
1928 ra hetanî 2008, Tirkîya de 41 rey newe ra çap biyo. Ancî hetanî nika hetê panc kesan ra cîya-cîya bulgarkî ra, tewr peynî de zî reyêk rûskî (Финляндия, страна белых лилий) ra tercumeyê tirkî biyo. Tirkîya de kitabê xerîbî ke tewr zaf çap biyê û ameyê wendiş ra belkî eno kitab tewr sere de bo.
Grigory Petrov kitab de bi heyecan û eşq behsê tarîxê miletê Suomî û rewşa welatê înan Fînlandîya keno ke senî bindestîye ra, halêko perîşan û reben ra vejîyayî û nasnameyê xwu yê neteweyî ser o kulturêko berz û welatêko mufereh awan kerd.
Şarê Fînlandîya ke hem xwu ra hem welatê xwu ra vanê “Suomî” sey ma kurdan caran xwuser nêbiyê; bi seserran ge binê destê swêdîyan de ge binê hukmê rûsan de mendê.
“Suomî” yeno manaya “welato awzêm” yanî bi tirkî “bataklık ülke”. Erdê Fînlandîya ke tewr bakurê Ewropa de maneno û kerre, avzêm û daristananê wehşîyan ra yeno meydan, mabeynê Rûsya û Swêdî de sey qela yan zî sey sînorêkê tebîî bîyo. Fînlandîya de bi nameyê madenî çiyêk çin o, zîraet zî bi hezar zor û zehmetî biyêne. Ziwanê înan zî eynî sey kurdkîya ma zaflehçeyî û prîmîtîv ke tim binê tesîrê swêdkî û rûskî de biyo. Tewr peynî de Rûsya 1808 de Fînlandîya sey eyaletêkê xwu îlan kerda. Qeyserê Rûsya Aleksandrê yewinî seba ke xwu îdare bikerê tayê îmtîyazî dayê Suoman. Bi eno qeyde teber ra nê la xwu miyan de biyê xwuser, înan bi xwu xwu îdare kerdo.
Grigory Petrov ke vano “gereka her kes bibo mîmarê heyatê xwu; zorê ruhê xwu yê xirab û nêweşî bero, ruhê xwu yê rindekî vejo meydan” kitabê xwu de nîşan dano ke miletêko bindest û perîşan senî wurzeno payanî ser, senî kulturêko berz ano meydan, senî nasnameyêko neteweyî ano pê û welatê xwu keno welato tewr mufereh yê dinya. Grigory Petrov vano, eke yew şarî de xisûsîyetê pîlîye û qehremanîye estbê, o milet muheqeq sey bruskî virseno û xwu miyan ra qehremanan vejeno. Nê, eke yew komel tenya telpeyêkê hutî ra ameyo meydan, a game tu hêzêk nêeşkeno ê şarî ra brûsk vejo; brûsk hewran ra yeno meydan. Refah û bextewarîya welatêk, rûmet û şerefê komelêk, îrade û waştişê şarê ê welatî ra girêdaye yo. Yanî eke miletêko reben teslîmê ruhê xwu yê pîsî bibo û xwu layiqê bindestîye bivîno, temamê lîderê dinya ê miletî rê pêşengîye bikerê zî, xelasîya xwu çinê ya. Nê, eke ruhê miletî de waştişê serfirazîye bibo, o milet xwu miyan ra muheqeq qehremananê xwu vejeno û reseno xwuserîya xwu ya bişeref û rûmete. Nuştox, sey delîl mucadeleyê welatêkê qijkek, feqîr û bêîmkanî Fînladîya ke o wext wayirê di mîlyonî nifûsî biya nîşan dano ke senî xwu miyan ra qehremanî vetê; qehremanê awankerdiş û viraştişî.
Grigory Petrov kitabê xwu de herçiqas averşiyayişê Fînlandîya û şarê Suomî de rolêko bi mubalexe dano roşinvîr Snelmanî zî, esasê xwu de her war de lîderîya averşiyayişê Suomîyan karekteranê cîya-cîyayan rê bare keno. Yanî sey miletanê Rojhelatê Miyanînî, averşiyayiş tenya bi lîderîya yew kesê nîmhomayî nêbeno. Ruhê miletê Suomî de hewrê xurtî estê, enê hewrî resenê pê, her ca ra virsikî virsenê: Snelman bi suomkî rojname vejeno, meqaleyan nusneno, her ca de konferansan dano. Doktor şino dewan ra geyreno, keşîş Makdonald warê xwu de waizan dano, dikandar beno tucarêko pîl, dizd û qatilêko adî beno karmendêko miyanneteweyî. Ebeweyn û tutî, efser û leşkerî, malim û wendekarî, dewlemend û feqîrî, bajarî û dewijî, her kes, heme Suomî, heme şarê welatê Suoumî ruhê xwu yê rindekî kenê hişyar. Dewlemendîya mal û pereyan, xişinkerdişê vêreyî, dizdî û tolazî, kiştiş û quretî nê, wendiş û zanayiş, averşiyayiş û mutewazîtî benê moda. Berzkerdişê kultur û nasnameyê neteweyî yê welatê Suomî beno moda…
Kitabê Grigory Petrovî îdeolojîya huşka ke merdiman xirênena, însanîyet ra vejena nîyo; tede şîdet çinê yo, nîjadperestî û faşîzm çinê yê. Vano, dewlete aîleya tewr girde yê miletêk a. Grigory Petrovî de heskerdiş esto; heskerdişê welatî, heskerdişê weşikîye û rindekîye esta. Her kes herinda xwu de yew mîsyonerê kulturî yo, her kes herinda xwu de beno mîmarê weşikî û rindekîya xwu û milet û welatê xwu…
Her milet eşkeno xwu gore enê kitabî ra derse bigêro. Mi her wext meraq kerdêne ke enê tirkî xizmetê welat û miletê xwu de senî motîve benê, çiyo ke înan hende konsantre keno çi yo. Ez nika bawer kena ke motîvasyonê milî yê tirkan de, bitaybetî kadroyanê kemalîstan de, rolê enê kitabî zaf xorîn o. Miletê ma zî eşkeno enê kitabî ra zaf îstîfade bikero.
Yorumlar
Yorum Gönder