Welatê ma veşeno...
Verê cû daristanê welatê ma de şewate nêvejîyayne. Nîno mi vîr ke cayêk geme yan dehle de şewate vejîyayo. Mi nêşinawito verînanê ma zî behs kerdo ke adir kewto koyanê ma, daristanê ma veşayê.
Labelê enê davîst serranê peyînan de hamnanî welatê ma seraser beno şewate, her ca veşeno. Mesela, çar rojî verê cû (25.07.2020), mi bi çimê xwu dî ke mintîqeyê Xançûkî de, dewa Bawan de nişka ra şewate vejîya. Ewro zî xebere ameye ke Licê de, sîneyê Pêşê Kevirî de, dewanê Cinezûr, Cimare, Sîse û Dêrxuste de şewate vejîyayo, kila adirî welat dayo xwu ver…
 |
| Pêşê Kevirî - Licê, 28.07.2020 |
Ma persa kam adir fîneno ci ra veradin, gelo sebeb çi yo ke welatê ma de enê serranê peyînan de hende zaf şewate vejyeno?
Ez wina vajî. Verê cû, temamê dewijanê ma heywan kerdêne weye. Her keye de dapancas sereyî pes û dewar estbi. Serê wesarî ra dest pê kerdêne, bola pesî û garana dewarî yaban de çerayne, çayir û çîmen werdêne. Bizan velgê geman werdêne, nerbê birrî kotêne. Heywanî pûş û palaxo ke hamnanî miyanê geman û dehlan de biyêne wuşk zî taştêne werdêne. Heran û qantiran û estoran kîngero gopik, telîzerk û girnûga ke dendikê înan rûnin bî, sey xiyarî xirmnayne werdêne.
Aşma gulanî de semedê alifê zimistanî dewijan vaşê mergan û bendan çînayne. Dewijî şiyêne miyanê geman ra heliz û lihûz çînayne, kerdêne patîl û ardêne mereke de nijnayne, zimistanî dayne dewarî.
Dewijan vaşê gezî bîle çînayne, ardêne gezi viraştêne ke pê zere biruwê. Ancî, şirtê fekê çeman çînayne, ardêne kerdêne carok, pê axurî û kêberî rutêne.
Verê cû, tu dehle yan gema ke tede velg nêbirnîyayne çinê bî. Dewijan daristan xwu miyan de bare kerdbi, pêro kerdbi velgecen. Dewijan hîrê serran ra reyêk aşma tebaxî de gilê daranê mazêran birnayne, velgê ci kerdêne girze. Girzeyî nijnayne pêser, kerdêne kupêre yan darevelge. Eno velgo wuşk zimistanî dayne pesî. Bizan velg kotêne werdêne, birrê req û rûtî verdayne. Dewijan enê birrî tenûre de yan kuçike de vistêne ta, pê nanê xwu pewtêne. Bi eno qeyde darê mazêrî zinde mendêne, nêbiyêne kevnar. Çimkî xûyê mazêrî eno yo, ti çiqas gilanê ci bibirnê hende beno ciwan, hende beno teze, hende beno bitir. Mazêro ke nêbirnîyo, hîris-çewres serrî de beno kevnar, beno qoc û qafik. Eke daro mazêr nêbirnîyo, dapancas serrî de bedilîyeno, beno tewirêna.
Verê cû, dewijan miyanê geme û dehle û daristanî de çiqas darê wuşkî ke biyê qoc û qafik, birnayne kerdêne kolî/êzimî, ardêne keye. Zimistanî kuçike de yan soba de tafînayne.
Xulase, bi eno qeyde yaban de; geme û dehle de, ko de, daristan de çiyo ke kile bigêro û biveşo nêmendêne. Coka eger yewî qesten adir bieştêne dehle û geme, koyî bombarduman bikerdêne zî, mimkun nêbi ke şewate vejîyo.
Labelê badê ke serranê 1990an de dewî ameyî vengkerdiş, pes û dewar kor bi, êdî daristanê ma, koyê ma şewateyî rê biyî amade. Nika qet hewce nêkeno ke xisûsî bi bombayan bêrê veşnayiş, eşkenê bi xwu kile bigêrê û biveşê.
Dewijê ke enê serranê peyînan ageyrayê dewan zî êdî sey verî heywanî nêkenê weye. Nêşinê vaş nêçînenê, velg nêbirnenê. Seba ke bi sobaya elektrîkî zere kenê germin, coka kes nêşino qocan û qotan, kolîyan bîle nêbirneno.
Çayir û çîmeno ke wesarî çokêk, heta ke miyaneyêk beno berz, hamnanî yaban de wina bêwayir beno pûş û palax, beno wuşk, eynî beno sey kîbrîtî. Êdî behane geyreno ke kile bigêro û bikewo ta. Xwura pûş û palax hende biyo zêde, tanîya tîjî ra zî eşkeno kile bigêro û şewate her cayî bido xwu ver.
Çare çi yo? Ez vana, heta ke ancî sey serranê verî dewijê ma pes û dewarî nêkerê weye, vaşê yabanî nêçînê, velgê mazêran nêbirnê, qocan û daranê wuşkan miyanê daristanî ra arênêdê; bi eno qeyde ekosîstemê welatê ma nêreso întîzamê xwu yê eslî, wulay her hamnan do adir bikewo birrî, bikewo geme, bikewo dehle û daristanî, şewate koyanê ma bido xwu ver…
Ez wina vajî. Verê cû, temamê dewijanê ma heywan kerdêne weye. Her keye de dapancas sereyî pes û dewar estbi. Serê wesarî ra dest pê kerdêne, bola pesî û garana dewarî yaban de çerayne, çayir û çîmen werdêne. Bizan velgê geman werdêne, nerbê birrî kotêne. Heywanî pûş û palaxo ke hamnanî miyanê geman û dehlan de biyêne wuşk zî taştêne werdêne. Heran û qantiran û estoran kîngero gopik, telîzerk û girnûga ke dendikê înan rûnin bî, sey xiyarî xirmnayne werdêne.
Aşma gulanî de semedê alifê zimistanî dewijan vaşê mergan û bendan çînayne. Dewijî şiyêne miyanê geman ra heliz û lihûz çînayne, kerdêne patîl û ardêne mereke de nijnayne, zimistanî dayne dewarî.
Dewijan vaşê gezî bîle çînayne, ardêne gezi viraştêne ke pê zere biruwê. Ancî, şirtê fekê çeman çînayne, ardêne kerdêne carok, pê axurî û kêberî rutêne.
Verê cû, tu dehle yan gema ke tede velg nêbirnîyayne çinê bî. Dewijan daristan xwu miyan de bare kerdbi, pêro kerdbi velgecen. Dewijan hîrê serran ra reyêk aşma tebaxî de gilê daranê mazêran birnayne, velgê ci kerdêne girze. Girzeyî nijnayne pêser, kerdêne kupêre yan darevelge. Eno velgo wuşk zimistanî dayne pesî. Bizan velg kotêne werdêne, birrê req û rûtî verdayne. Dewijan enê birrî tenûre de yan kuçike de vistêne ta, pê nanê xwu pewtêne. Bi eno qeyde darê mazêrî zinde mendêne, nêbiyêne kevnar. Çimkî xûyê mazêrî eno yo, ti çiqas gilanê ci bibirnê hende beno ciwan, hende beno teze, hende beno bitir. Mazêro ke nêbirnîyo, hîris-çewres serrî de beno kevnar, beno qoc û qafik. Eke daro mazêr nêbirnîyo, dapancas serrî de bedilîyeno, beno tewirêna.
Verê cû, dewijan miyanê geme û dehle û daristanî de çiqas darê wuşkî ke biyê qoc û qafik, birnayne kerdêne kolî/êzimî, ardêne keye. Zimistanî kuçike de yan soba de tafînayne.
Xulase, bi eno qeyde yaban de; geme û dehle de, ko de, daristan de çiyo ke kile bigêro û biveşo nêmendêne. Coka eger yewî qesten adir bieştêne dehle û geme, koyî bombarduman bikerdêne zî, mimkun nêbi ke şewate vejîyo.
Labelê badê ke serranê 1990an de dewî ameyî vengkerdiş, pes û dewar kor bi, êdî daristanê ma, koyê ma şewateyî rê biyî amade. Nika qet hewce nêkeno ke xisûsî bi bombayan bêrê veşnayiş, eşkenê bi xwu kile bigêrê û biveşê.
Dewijê ke enê serranê peyînan ageyrayê dewan zî êdî sey verî heywanî nêkenê weye. Nêşinê vaş nêçînenê, velg nêbirnenê. Seba ke bi sobaya elektrîkî zere kenê germin, coka kes nêşino qocan û qotan, kolîyan bîle nêbirneno.
Çayir û çîmeno ke wesarî çokêk, heta ke miyaneyêk beno berz, hamnanî yaban de wina bêwayir beno pûş û palax, beno wuşk, eynî beno sey kîbrîtî. Êdî behane geyreno ke kile bigêro û bikewo ta. Xwura pûş û palax hende biyo zêde, tanîya tîjî ra zî eşkeno kile bigêro û şewate her cayî bido xwu ver.
Çare çi yo? Ez vana, heta ke ancî sey serranê verî dewijê ma pes û dewarî nêkerê weye, vaşê yabanî nêçînê, velgê mazêran nêbirnê, qocan û daranê wuşkan miyanê daristanî ra arênêdê; bi eno qeyde ekosîstemê welatê ma nêreso întîzamê xwu yê eslî, wulay her hamnan do adir bikewo birrî, bikewo geme, bikewo dehle û daristanî, şewate koyanê ma bido xwu ver…
Yorumlar
Yorum Gönder