Suffîksê “-kî” ser o

Grûba Xebate ya Vateyî xebata standardkerdişî de suffîksê “-kî” motamot sey suffîksê Tirkî “-ca/ça/çe” hesibnayo. Ma vajê, nameyê miletî “ereb” o, suffîksê “-kî” danê ver û formê “erebkî” de nameyê ziwanê ke erebî pê qisey kenê virazenê. (Biewnî: Vate-9; Rastnuştişê Kirmanckî (Zazakî), r. 12)

La eslê xwu de sey heme diyalektanê Kurdî yê bînan, Kirdî de zî nameyê ziwanan bi sufîksê “-î” viraziyeno. Tenya, nameyê ke bi herfa vengine qediyenê de, vengê “k” sey herfa pêrabestişî kewena mabeynê her di venginan. Ma vajê, nameyê “zaza” de, seba ke çeku halê xwu yo sade de bi herfa vengine qediyena, coka “k” sey herfa pêrabestişî keweno mabeynê “a”yî û “-î”yî û formê Zazakî de nameyê ziwanî virazîyeno. Labelê nameyê ke bi herfa bêvenge qediyenê, tenya bi “-î” benê nameyê ziwanî. Ma vajê, sey Kurdî, Kirdî, Kirdasî, Kurmancî, Erebî, Tirkî, Farisî, Înglîzî…

Mi bi xwu hetanî ewro miyanê şarê ma de nêdîyo kesî vato “Kurdkî, Kirdkî, Kirdaskî, Kurmanckî…” Nika, şêrê qezayanê Diyarbekirî Pîran ra bigeyrê, Hêne ra bigeyrê, Licê û Pasûr ra bigeyrê… Şima do bivînê, şar vano “Kurdî, Kirdî, Kirdasî, Kurmancî…”

Nika sey delîl, ma biewnîyê Mewlidê Kirdî ra. Ehmedê Xasî wina vano: “Temam bî viraştişê Mewlidê Kirdî bi yardimê Xaliqî û feyz û bereketê Pê’xemberê ma, sellellahû ‘eleyhî we ‘ela alîhî we sellem, bi destê Ehmedê Xasî Hezanic di henzar û hîrê sey û şîyyes serre bi tarîxê ‘erebî. Be‘da nê bizanîn ma ferq kerdo beynatê "kaf"ê ‘erebî we ‘xeyrê ‘erebî bi hîrê nuqtan. Ye’nê, ma “kaf”ê ‘erebî ser o nuqtey nêronay, û ‘xeyrê erebî ser o hîrê nuqtey ronay…”

Belkî bêro vatiş ke “eno sufîks Dêrsim de nameyê ‘Kirmanckî’ de şixulnîyeno, a game esto.” Ez emîn nîya! Ez wina texmîn kena ke şarê ma yê Dêrsimî ena çeku sey Kirmancîkî vato. Coka vengê “k” sey herfa pêrabestişî dekewta mabeynê her di “î”yan.

Gelo eno suffîks (-kî) Kurdî de çinê yo? Esto. La manaya hawayî, şeklî, usûlî dano çekuye. Mesela, çekuya “serserî” eger eno suffîks bigêro, bena “serserîkî”. Yanî, manaya “hawayê, şeklê, usûlê serserîyan de” yew mana gêna.  

Semedê standardkerdişî, eger ma vajê çeku sey “Kurdî” nusîya, ma senî bizanê ena çeku “Kürdler” yan “Kürdçe” ya? Gelo bi eno qeyde fonksîyonê suffîksê “-î” nêzîdeyenê û têmiyanekî nêvirazîyena? Ez vana nê! Her çeku miyanê konteksê cumle de xwu diyar kena.

Tiya de, hem îtîraz hem zî gerrizîyayişê mi eno yo: Ez vana, bê ke envanterê ziwanî ma dest de bo, bê ke ma awanîya ziwanî ser o tam bişixulîyê û sîstemê ziwanî fam bikerê, binê tesîrê tirkî de, yanî bi eqlê tirkî wina ezberkî cor de unîforma bidiyo çekuyan ro, raşt nîyo. Çimkî yew xisaro ke telafî nêbeno diyeno ziwanî.