Derheqê antişê karan de
Zazakî
de kar cinsîyetî gore, yanî nêrkî, makî û zafhûmarkî biyayişê elemento (subje
yan zî obje) ke karî ser o tesîr keno gore yeno antiş. Labelê eger kar prefîks (önek) bigêro,
nêrkî û makî de eynî sey Kurmancî makîtî vindî bena. Ma bi cumleyan îzeh bikerê,
hîna weş beno:
Ehmed nan weno. Ehmed
saye weno. Ehmed sayan weno.
Zelale nan
wena. Zelale
saye wena. Zelale sayan wena.
Wendekarî nan
wenê. Wendekarî
saye wenê. Wendekarî sayan wenê.
Enê
cumleyê transîtîvî demê nikayinî gore ancîyayê. Seba ke Zazakî de demo nikayin
xisûsîyetê akuzatîfî nîşan dano, coka kar subjeyî gore ancîyayo; kerdoxo nêrkî
(Ehmed) bi “-o”, kerdoxo makî (Zelale) bi “-e”, kerdoxo zafhûmarkî (wendekarî) zî bi “-ê” ancîyayo.
Nika
ma eynî cumleyan demê vîyarteyî gore binusnê:
Ehmedî nan werd. Ehmedî saye werde. Ehmedî sayî werdî.
Zelale nan
werd. Zelale saye werde. Zelale
sayî werdî.
Wendekaran
nan werd. Wendekaran saye werde. Wendekaran sayî werdî.
Seba
ke Zazakî de demo vîyarte xisûsîyetê ergatîvî nîşan dano, coka kar obje gore
ancîyeno; objeyo nêrkî (nan) de kar sufîks nêgêno, la eke obje makî (saye) bo bi
“-e” ancîyeno. Xwura zafhûmar (sayî) zî bi
“-î” ancîyeno.
Labelê
demo ameyox de kar perfîks gêno; karo pozîtîf prefîksê “bi-”, karo negatîf zî bi
prefîksê “nê-” virazîyeno. Ancî, raweya fermanî de zî kar bi pirefîks virazîyeno. Nika ma cumleyanê corînan ena rey demo ameyox de
virazê:
Ehmed do nan biwero. Ehmed do saye biwero. Ehmed
do sayan biwero.
Zelale do
nan biwero.
Zelale do saye biwero. Zelale do sayan biwero.
Wendekarî do
nan biwerê.
Wendekarî do saye biwerê. Wendekarî do sayan biwerê.
Zazakî
de demo ameyox zî eynî sey demê nikayinî xisûsîyetê akuzatîfî nîşan dano. Labelê ferqê enê demî eno yo ke kar prefîks (bi-/nê-) gêno, coka eynî sey Kurmancî makîtî miyan ra wedarîyena.
Eno
qeydeyo eslî yê sîstemê Zazakî yo. Labelê tayê fekan de gama ke kar prefîks (bi-/nê-)
gêno, bi sufîksê makî (-a) yeno antiş. Ma vajê sey:
Zelale do
nan biwera. Zelale
do saye biwera. Zelale do sayan biwera.
Seke mi va, eno xisûsîyeto ke tayê cayanê mehdûdan de yeno şixulnayiş, sîstemê eslî yê
Zazakî gore nîyo. Çimkî reweya fermanî ke bi prefîksê “bi-me-” virazîyena de
nêrkî û makî bi yew tewir yenê antiş. Sey nimûne:
Ehmed nan biwere. Ehmed
saye biwere. Ehmed sayan biwere.
Zelal nan biwere. Zelal
saye biwere. Zelal sayan biwere.
Tiya
de, çiyo ke enê xisûsîyetî ma rê îsbat keno, name de vindîbiyayişê sufîksê
makîtî yo. Seke aseno, sufîksê “-e”yê
halê sade yê nameyê Zelale beno vindî.
Ma eynî cumleyan bi zemîrê “ti/to” demo nikayin, demo ameyox û raweya fermanî de virazê:
To nan werd. To saye werde. To sayî werdî.
Ti do nan biwerê. Ti do saye biwerê. Ti do sayan biwerê.
Ti nan biwere. Ti
saye biwere. Ti sayan biwere.
Ma eynî cumle bi prefîksê negatîfî “me-” zî virazê, ferq nêkeno. Tiya de, yanî gama ke kar prefîks gêno, zemîrê “ti/to” eynî sey Kurmancî cînsîyetê xwu nêrkî nîşan danê. Eno semed ra, eno qeydeyo ke nika bi hawayê emirwarî wazenê ziwanê ma yê nûştekî de sey qeyde ma sero ferz bikerê, sîstemê Kirdî gore nîyo û sîstemê Kirdî xeripneno. Ma vajê, kar gama ke prefîks gêno, antişê karî sey “Ez do bika/bibera/biwera / Ti do bika/bibera/biwera…” xelet o.
Merheba
YanıtlaSil"Ehmed nan weno", "Ehmed nanî weno" benate de ferq est o?
"o ey weno" eke ma subje zemir ker ma bi halê oblîkî vanî çira ma çeku bi halê oblikî nêva yanî ma nêva "nanî"
zazakî de "ben ekmek yiyorum" û "ben ekmeği yiyorum" seyin nusîyenî, yanî bı tirkî belirtme hali seyin virazîyeno.
Ancî "ben ekmek yedim" û "ben ekmeği yedim" seyin nusîyenî.
Ancî "Ti Ehmedî ra vaj" raşt o yan "Ti Ehmed ra vaj" raşt o, yan zî ferq est o? "Kitabê mi Ehmedî de yo" raşt o yan "Kitabê mi Ehmed de yo" raşt o. Ez her di halan zî vînena, kamcîn raşt o?
"Kürt dili" û "Kürdün dili" yan zî "kapı kolu" û "kapının kolu" seyin nusîyenî?
Ez nêeşkaya na mesela xo sare de safî kerî.
Mi zaf kitabê gramerî wendî la yan nuştox serê nê meseleyan de nêvinderto yan zî bi yew usûl ser nêvinderto.
Nê meseleyan de şima mi ilmdar kerî ez zaf şa û sipasdar bena.