Wendişê Mi

Dewa ma de mekteb çinê bi. Xwura hetanî serranê 1960yan dewanê kurdan de mektebî çinê bî. Badê, dewlete bi niyetê asîmîlekerdişî dest pê kerd, tayê dewan de vera-vera mektebî viraştî, qeza û wîlayetan de zî mektebê yatilî viraştî…

Dewa ma de bêhizûrî vejîyena, serra 1966 de babîyê mi keyeyê xwu bar keno şino dewa Bismilî Safya. Hîrê serrî uca manenê. Şiyayişê ma nîno mi vîr la Safya bineyke yena mi vîr. O wext Safya de zî mekteb çinê bi, tutê dewe şiyêne Sofya (bi tirkî: Erler) de wendêne.

Safya, mabeynê Hezro û Silîvan û Bismilî de ya. Seba ke hetê rojhelatî de yew çemo gewrik nizdîyê Sayfa ra vîyareno coka dewleta tirkan nameyê aye kerdo “Akçay”. Wexto ke ma uca mendêne, axayê dewe Ezedîn bi. Ge-ge mabeynê Ezedîn axayî û şarê Reşikê de erazî ser o bêhizûrî vejîyayne, Ezedîn axayî heme dewijî girewtêne şiyêne verê enê çemî de cebhe girewtêne. Koşka Ezedîn axayî cayo tewr berz yê dewe de, sîneyê tepeyêk de bî. Yew cînîya axayî tirke bî, yan zî, bajarî bî coka Tirkî qisey kerdêne. Herhal cîneke miyanê qiseykerdişê xwu de tim vato “dedim”, eno semed ra dadîya mi wexto ke behsê aye kerdêne vatêne “Cînîya axayî vatêne ‘dêdêdim û dêdêdim’.”

Birayê Ezedîn axayî Niyazî axa zî wayirê Qurdoğlu bi. Nameyê yew cînîya Niyazî axayî Natalya bî, ez vana qey arminî biya. Nîyazî axa 1980 de hetê yew fraksîyonê telebeyan ra Bismil de ame kiştiş. Yeno mi vîr, babîyê mi behs kerdêne, vatêne “Yew lajê Niyazî axayî estbi, Îstanbul de unîversîte wendêne, biyêne hakim la dewlete nêverda.” Lajê Niyazî axayî ke babîyê mi behs kerdêne Ömer Çetin (1943-2014) o. Zemanê xwu de sekreterê DDKD bi la dima bi endamê partîya Dr. Şivanî (1935-1971). Ez dima pê hesîyaya, seke babîyê mi qal kerdêne, raşt a ke Ömer Çetinî Îstanbul de Fakulteya Hiqûqî wenda la herhal temam nêkerda, mezûn nêbiyo. Kewto Dr. Şivanî dima şiyo Başûr, wexto ke Saîd Elçî û di kesê bînî yenê şehîdkerdiş, o zî uca biyo feqet weqîet de midaxeleyê ey çinê yo. Kurdperwerîya gelek şexsîyetanê hetê Bismilî de, mesela Wedat Aydın û înan ser o tesîrê enê Ömer Çetinî esto.

Kilama Xêlya Hecî û Şêx Fexrî esta. Dadîya mi tim qal kerdêne, vatêne “Xêlya keynaya Hecî Elîyê Safya ya. Şêx Fexrî yeno Safya, zerrîya Xêlya kewena ci. Zaf kesî yenê aye wazenê la Xêlya mêrde nêkena. Peynî de kilame erzena xwu û Şêx Fexrî ser. Labelê miradê înan nêbeno, nêresenê pê…”

Şêx Fexrî (1899-1933) Keyê Bukarkî ra yo, badê herbê kurdan û tirkan yê serra 1925î, qerarê Xoybûnî ser o grûbêka çekdare virazeno û vejyeno koyan. Serra 1933 de, wexto ke Şêx Fexrî û davîst hevalê xwu yê çekdarî mintîqeyê Hevêdan de, binê Godernê de, Şikefta Ganikê de manenê, artêşa dewleta tirkan çar hetan ra; Diyarbekir, Çewlîg, Mûş û Silîvan ra yena, rêberîya mîlîsanê eşîra Badikan û Xiyan de dorê înan gêna. Operasyonêko giran biyo, şer zaf dewam keno. Peynî de Şêx Fexrî û 17 hevalê xwu kişîyenê. Hîrê kesê ke înan ra sax felitîyenê ra yew Fehmî begê Pêçarî yo. Badê pey, dewijî şinê cenazeyê Şêx Fexrî benê hetê Hezroyî de, Girê Cirîtî de pa kincanê eyê guninan defin kenê. Sidîqê Kanîreşî (1935-1994) kilame de fekê Xêlya ra vano:

“Hay lo li min, ez Xêlya me, mala m’ were lo

Eman ez ê heba tirîya nav reza me

Ez ji xelkê re dermanekî bêwefa me

Ez ê ji Bavê Becet re wek Hekîmê Loqman pir şîfa me.

Eger ku tu şêx î, ez ê va me; ezê qîza Hecî Elîyê ji Safya me

Malmîrato vê sibê xelkê digo ‘Çima tu mêr nakî?’

Mi digo ‘Ez ji bo Bavê Becet şêxê zirav mal da mame

Hay lo li min, ez ê ji bo Bavê Becet mal da mame!…”

 

Safya ra ameyişê ma zî nîno mi vîr. Dadîya mi vatêne ma keyeyê xwu wenayo kamyone ardo. Herhal o wext êdî ez pancserre filan biya, qey bi şewe ameyê, ez hewn de biya. Badê pey, mi vîr de mendo, ma elokî xwu dir ardbî, dewijanê ma reya verîne elokî dîyêne. Yew eloka ma estbî, şiyêne yaban ra, qasê kîlometreyêk dûrê dewe de, miyanê zinaran de hakê xwu kerdêne. Rojêk qiyaleyê miyanrojî de mi a teqîb kerde, ez şiya mi halînê aye dî. Dima, dadîya mi şî hakê aye kerdî pêşê xwu ardî keye.

Ancî, yeno mi vîr, ma deşte ra zebeşî ardbî, ma dendikê petêxan ardbî. Serranê badê pey ma Dingilhewa de petêxî ronayî. Badê cû, şarê dewanê bînan ameyne ma ra semedê tovî dendikê petêxan girewtêne berdêne ronayne.

Birayê min o pîl feqîtî de bi. Qasê new serrî medreseyan de wendbi, îcaze girewtbi. Badê ke ma ageyrayî Dingilhewa, keynaya xalê mi ci rê waşte, veywe kerd. Eynî o wext, zimistanî birayê mi Entab de dest bi îmamtî kerd. Ewilî îmamo fexrî bi, yanî kadroyê resmî nêbi. Dima ame cînîya xwu zî girewte berde. Ez vana qey aşma sibatî yan edar bi, çimkî şilî bî, vewre û varitî têmiyan de varayne. Çendeyêk badê pey, babîyê mi ez zî girewta înan dima berda. Sebeb zî eno bi, vatêne, welato xerîb o, birayê mi wexto ke şino camî yan şino teber, wa veywa ma keye de tenya nêmano. O wext ez êdî şeşserre biya.

Serê aşma nîsanî bi. Ez û babîyê xwu ma weniştî otobusa Pasûrî ke şêrê Diyarbekir. Zereyê otobuse de boya mazotî ra zerrîya mi qelibîya. Diyarbekir de, ma a şewe Mûş Otel de rakewtî. Henyat ra xalê Şefîqî ewnîyayne a otele ra. Yew radyoyo zaf gird refî ser o ronaye bi. Xal Şefîqî şan de radyo akerd, skalaya radyoyî berde û arde, wîzî û çîzî kewte ser, dima Radyoyê Erîwanî ra vengê kilaman ame. Miletî bêveng goşdarî kerdêne.

Xal Şefîq merdimêko kurdperwer bi, babîyê hevalê mi Prof. Dr. Hîlmî İsi (1955-2019) yo. Şefîq İsi (1914-1970) hevalê Saîd Elçî (1925-1971) û Şakir Epözdemirî û înan o, operasyonê “Partîya Demokrat a Kurdistana Tirkîye” de o zî tewqîf biyo û 1968 de Antalya de ameyo mehkemekerdiş. Mezeleyê ey nika Henyat de yo, serê verkoleyê ci de bi Kurmancî “MIN NEXWEND, TU BIXWÎNE” nuşte yo. Kurdperwerîya şarê Licê, Silîvan, Pasûr, Hezro û Dara Hênî ser o tesîrê Fehmîyê Bîlalî (1887-1967), Emerê Farî (1873-1928), Cemîlê Seydayî (1880-1937), Ehmedê Huseynî (1901-1933) û Şêx Fexrî înan zaf esto. Xal Şefîq gama ke Diyarbekir de Mûş Otel de xebitîyayne, extîyarîya ci de bi serran miqateyê Fehmîyê Bîlalî zî biyo. Xwura PDKT şîretê Fehmîyê Bîlalî ser o roniyena. Fehmîyê Bîlal herbê kurdan û tirkan yê serra 1925î de katibê Şêx Seîd Efendî (1865-1925) bi. Homa hemîne bi rehma xwu şa bikero, cayê înan cenet bo. Înan rê nêame werê, nêeşkayî Kurdistan awan bikerê la bi micadeleyê xwu yê pank û rûmetinî biyî mîrasê tarîxê ma yê neteweyî, semedê neslê xwu ra dimayî biyî çimeyê îftîxarî û şeref da miletê xwu.

Ma serê sibayî otêle ra vejîyayî, serê Balixçîleran de pê datlî areyîya xwu kerde. Dêrxuste ra lajê xaltîya babîyê mi Helîmê rehmetî keyeyê xwu berdbi Diyarebkir, erebeyî ser o datlî rotêne.

Derheqê şiyayişê ma yê Entabî de zêde çî nîno mi vîr. Tenya yeno mi vîr ke ma miyanê mezelanê Ruha ra vîyartî, nat û wetê rayirî de, peyê dêsê dorê goristanî de çamêrî rêzkerde bî. Û ma ke Ruha ra vejîyayî grayderan ê kendalan ra toz û dûman kerdêne ra, rayir viraştêne.

Dewa ke birayê mi tede mendêne, mabeynê Entab û Nîzîpî de yew dewa tirkmanan bî, dewêka girde bî, nameyê aye Arıl bi. Babîyê mi a şewe uca mend, serê sibayî ageyra.

Keyeyê kekê mi banê yew pîra extîyare de mendêne. Odayêk de ê, odayêk de pîre mendêne. Mabeyn de yew eywane estbî, berê eywane çinê bi. Ne mitbaxe, ne banyo, ne tuwalet. Camî qasê di sey metreyî ma ra cêr bî, gama ke îhtîyacê min ê tuwaletî biyêne ez şiyêne camî.

Ez senî ke şiya mi verê birayê xwu de dest bi wendişê elîfbaya erebî kerd. Birayê mi heta cizba ‘Ema derse da, uca ra pey êdî mi xwuvero wend. Miyanê çend aşman de mi Quran pêro wend qedêna. O miyan de mi bala xwu dayne alfabeya Tirkî ser zî.

Ez a dewe de zaf tenya menda. Birayê min û veywa ma newe zewicîyaybî, zêde mi dir eleqedar nêbiyêne. Ez nêşiyêne miyanê tutan, çimkî mi Tirkî nêzanayne. Mi xwu dayne goşeyê dêsî û dizdênî temaşeyê tutan kerdêne. Mi çend aşmî xeberî nêda, seke ziwanê mi lal biyo. Ez nika fam kena ke mi trawma vîyarnayne.

Rojêk gama ke ez şiyêne camî, mi ewnîya di merdimî hê verê înşatê banêk de qûm eleg kenê û bi Kirdî qisey kenê. Ziwanê înan sey dewa ma nêbi la mi fam kerdêne hê vanê se. Behsê meselaya remnayişê yew keyna kerdêne, behsê pêrodayişî kerdêne. Fekê mi akerde mendbi, mi hem temaşeyê karê înan hem goşdarîya qiseykerdişê înan kerdêne. Mi dî yewî bi tirkî mi ra çiyêk va la mi fam nêkerd vano se, çimkî mi tirkî nêzanayne. Ez şermiyaya, hesirî kewtî çimanê mi, ez uca ra şiya.

Mûsayişê alfabeya Tirkî zî wina bi. Birayê mi camî ra yew teqwîmê Diyanetî ardbi, eke pelê teqwîmî cirakerdêne, nuşteyê peyê pelî heme wendêne. Wexto ke ey wendêne mi zî zaf bi dîqet bala xwu dayne ser, ge-ge mi tayê herfî ey ra persayne. Mi helmê xwu kerdêne camî ser, pê dasîya gezî eynî herfî camî ser o nuştêne.

O wext birayê mi şiyêne Entab de teber ra kewtêne îmtîhanê mektebê verînî. Axir dîploma girewte, bi eno qeyde kadroyê ci bi resmî. Tayina ci vejîya dewa Tilbişîr (Oğuzelî) Qerecewêran. Serê payizî ma şî a dewe. Uca keyeyê melayî xisûsî estbi, tam vera camî de banêko rindek bi. Şarê a dewe heme kurmanc bi, ma rê zaf hewlî bî. Pîlan weş kurmancî zanayne la êyê ke emrê înan hîris ra cêr bi, êdî fek Kurmancî ra veradabi, Tirkî qisey kerdêne. Yew odaya dewe estbî, şanwanan pîlê dewe a oda de kom biyêne. Muxtarê dewe Elo Hecî bi, demeyêk şibi Almanya de mendbi, yew plaq ardbi, plaqê kurmancî dayne ser, goşdarî kerdêne. Yeno mi vîr, yew deyire estbî vatêne “dilê min li yane, dilê min li yan e, de wêl, wêl wêl”. Eno destanê Memê Alan bi, Cemîlê Horoyî (1934-1989) vatêne. Di cînîyê Elo Hecî estbî, yew merdima ey bî, kurmance bî. La a qije Meraş ra bî, tirkmane bî, yewa rinda qelewe bî, eynî mendêne deyîrbaz Dîlberay. Elo Hecî aye ra zaf hes kerdêne. Pîlanê a dewe ge-ge mi dir Kurmancî qisey kerdêne la mi fam nêkerdêne.

Ez hema nêşibiya mekteb, pelanê teqwîmî ra tayê herfê latînî mûsaya, reya verîne mi yew çeku wende, mi va “F-A-K-İ-R: FAKİR”. Birayê mi pel destê mi ra girewt, ewnîya ke heqîqeten mi raşt wendo, heyret mend.

1971 de, serê payizî, tam wexto ke mekteb abi, Qerecewêran de mi dest bi mekteb kerd. Mekteb de di dersxaneyî estbî, yewî de wendekarê sinifê yew, di û hîrê wendêne, yewî de zî sinifê çar û pancî. Malimê sinifanê çar û pancî Mistefa xoca a dewe ra bi, eynî wext de midûrê mektebî bi. O zî, di cînîyê ci estbî, seba ke cînîya verîne ra tutî çinê bî, dewa xwu ra yewna cînî ardbî. Malima sinifanê yew, di û hîrê zî Meqbûla xoca bî, Kilîs ra bî, hema newe lîse qedênaybî û bibî malim. O wext kamî lîse biwendêne biyêne malim. Dersxaneyê ma de hîrê rêzê sendelîyan estbî, her rêze de wendekarê yew sinifî roniştêne. Ez heta tehtîlê sibatî rêza sinifê yewî de ronişta, la seba ke mi êdî weş wendêne, êyê ke şiyêne sinifê hîrê ra zî weşêr wendêne, coka badê somestirî malima ma ez rêza sinifê diyî de daya roniştiş. Bi eno qeyde, mi yew serre de di sinifî wendî. Mi sinifê hîrê zî a dewe de wend, la a serre birayê mi şi esker. Ma mecbûr ageyrayî dewa ma Dingilhewa. Seke mi va, dewa ma de mekteb çinê bi, mi sinifê çar û pancî dewa Kirdasîyan Zoxesalan de wendî. Ena dewe qasê saetêk rayirê peyatî ma ra dûrî bî.

Ma het mintîqeyê Kirdasîyan esto. Heme sey ma Kirdî qisey kenê, la ma înan ra vanê kirdasî. Esasê xwu de heme kirdasî nîyê, qismêkê înan eşîra Ziktê ra yê, koçer ê. Zemanê verî ra tim deşt û zozan kerdo, hamnanî ameyê koyanê ma, zimistanî şiyê Berrî. Şerefname de zî nameyê eşîra Ziktê vîyareno, eşîrêka rewîn a. Hetê Licê de, dewa verîne ya koçeranê Ziktê Gavnor biyo. Tiya ra qasê di sey serrî verê cû, enê koçeranê Ziktê ra merdimêk yew mêrikê kurmancî kişeno. Cinîya mêrikî pa yew tutê lajînî wa bêwayir manenê. Nameyê enê tutî Mem biyo. Ziktêyijê ma a cînî marre keno û Memî zî gênê xwu het. Badê ke Mem beno pîl, xwu miyan ra yew keyna danê ci. Nika neslê Memî ra vanê “Memanî”. Seba ke kokê înan de kurmancbiyayiş esto, coka ma kirdî înan ra vanê “kirdasî”. Badê pey, yew zî Elo Rût kewto înan miyan. Koçerê ma yê Ziktêyijî enê Elê Rûtî zî xwu miyan de zewicnenê, nika neslê ey ra vanê “Keyê Elerûtan”. Seba ke Elo Rût zî bi eslê xwu kurmanc biyo, coka neslê ey ra zî vanê “kirdasî”. Dima zêdîyenê, koçerê Ziktêyijî û kirdasî kewenê têmiyan, nika heştês dewê înan estê.

Mi sinifê çar û panc, sey dewreyê 1973-74 û 1974-75, dewa Kirdasîyan Zoxasalan de wendî. Yeno mi vîr, roja ke Îsmet İnönü merd, ma mekteb de beyraqe dîreke de ante heta nîme. Serra verîne di tutê dewijê ma mi dir ameyne la serra peyîne ez tenya şiya. Zimistanî zaf vewre varayne, ez çixir ro şiyêne, hende xorîn bi ke mi dorûverê xwu nêdîyêne. Ez şefeqêk rew kewtêne rayir şiyêne. Zafê rojan ez heta şiyêne resayne mekteb, dest û lingê mi serdan ra qefilîyayne, mi destê xwu hîs nêkerdêne. Ez hende qerisîyayne, dersa verîne de lewê mi anêbiyêne ke ez bieşkî yoklama de vajî ez ha tiya. Dima vera-vera lewê mi vilişîyayne, mi destê xwu hîs kerdêne. Serê engiştanê mi hende çizayne ke hesirî xwuvero çimanê mi ra ameyne war.

Ma panc sinifî yew dersxane de bî. Ez vana qey qasê 150 hebî tutî bî. Zimistanî orteyê sinifî de yew sobaya xişne ronaya bî. Eke a soba ra nêbiyêne ma serdan ra xeniqîyayne. O wext mekteb serê sibayî ra hetanî şan bi, roja yewşeme hela şanî ma beyraqe aliqnayne, çimkî tehtîlê ma hewte de roj û helêk bi. Mi leteyêk nano wuşk dekerdêne miyanê kitabanê xwu, pê ê leteyê nanî îdare kerdêne. Reye estbî heta mi xwu resnayne keye geste ver çimê mi biyêne tarî, mi vernîya xwu nêdîyêne.

Dewanê Kirdasîyan ra tutî heme ameyne uca mekteb wendêne. Êyê ke ma eynî sinif de bî, pêro mi ra pîlêr bî. Malimê ma Nihat Kök, dewa Keşanê Edîrne Kozköy ra bi. Yewêko kejiko porzerd bi. Mekteb de kamî Kirdî qisey bikerdêne kuwayne, tole kerdêne. Ez bi xwu derse de zaf jêyatî biya, mi kitab reyêk biwendêne, heme ezber kerdêne. Malimî çi bipersayne mi derhal cewab dayne. La ey bi çuwaya mazêre reyêk da kefê destê mi ro zî.

Malimê ma Nîhat Kökî rojêk mi ra va “Babîyê xwu ra vaje wa bêro mekteb.” Babîyê mi ame, malimî va, “Ez nameyê lajê to semedê îmtîhanê mektebê yatilî nusnena.” Ez vana qey serê wesarî bi, mehlaya Yenîşehîrî ya Licêya verîne de ma kewtî îmtîhano verîn. Mi qezenc kerd. Dima serê hamnanî Diyarbekir de, Melik Ahmet Ortaokulu de ma kewtî îmtîhan. Temamê Licê ra ma hewt kesan qezenc kerd. Hewt kesan ra panc hebî dewa Licê Dêrcimte ra bî. Mektebo ke gereka mi tede biwendêne, Diyarbekir de qismê yatilî yê Ziya Gökalp Lisesi bi. La kesî ez nêberda qeyd nêkerda. Çimkî tam wexto ke qeydê mektebî dest pê kerdêne, roja 6 eylul 1975 de Licê de erd lerza. Felaketêko zaf pîl bi, qasê di hezarî û panc sey kesî merdî. O teşqele de kesî ez qeyd nêkerda. Xwura di aşmî badê erdlerzî ma bar kerd ameyî Diyarbekir. Hetê wesarî, babîyê mi qezaya trafîkî kerde, kewt verê destan. Komêk kulfetê babîyê mi kewt milê mi. Coka ez mecbûr menda, her tewir karo giran de xebitîyaya; zimistanan hîna zaf lokantayan de, hamnanî zî hêgayanê pemeyî de, birnayişê tûxlayan de, înşatan de…

Wexto ke mi dîyêne xortî şinê mekteb, kijjînî kezeba mi ra şiyêne, ez helîyayne. Coka senî ke emrê mi resa şiyês, ez şiya mi qeydê xwu viraşt û teber ra mektebo miyanîn wend. Serra 1982 de mi dîploma girewte. Ez şiya mi qeydê xwu Öğretmen Lisesi de viraşt, la seba ke ez mecbûr biya bixebitî, keye û kulfet milê mi de bi, ez ancî nêeşkaya biwanî.

Dima ez zewicîyaya, şiya eskerî û ameya. Mi ban viraşt. Mi o ban birayanê xwu rê verda, mi dest pê kerd yewna ban xwu rê viraşt. Tutê mi yew bi yew ameyî dinya…

Badê ke mi dest bi nuştiş kerd, nuşteyê mi, kitabê mi weşanîyayî, bitaybetî badê ke tayê waran de, derheqê ziwanî de meqaleyê mi weşanîyayî, her kesî vatêne qey ez malim a. La seba ke ez nêwazena însanî derheqê mi de yew hîkayeya ke aîdê mi nîya xwu sere de virazê, mi tim vatêne ke mi mekteb nêwendo. Feqet ena rey zî, mi ewnîya ke miyanê enê kurdanê ma yê zanayan (!) ra zaf kesî xwu danê peyê dîplomaya xwu, cor ra bi çimê tehqîrî ewnîyenê mi ra û qale erzenê mi, vanê “Îlkokul bîle temam nêwendo!”

Mi ewnîya ez çi nusnena binusnî, ez çi vana vajî, qelema mi zerrn zî bibirno ancî tayê kesî qale anê wendişê mi ser.

Vanê cîrano xirab merdimî keno wayirê hacetî! Roja ke emrê mi bi pancas, ez şiya mi lîse de qeydê xwu viraşt. Destpêk de dersê lîse, îlahîm zî matematîk, fîzîk, kîmya, biyolojî û înglîzkî mi rê giran ameyî la mi kitabî zaf bi dîqet wendî. Mi qet xwu nêkerd serdin, hîrê serran de mi teber ra çar sinifê lîse wendî qedênayî û bi dereceyê 69.07 dîploma girewte.

Ez derhal kewta îmtîhanê unîversîte. Mi 306 puanî girewtî. Mi tavilî qeydê xwu beşê Ziwan û Edebîyatê Tirkî de viraşt. Eno beşêko giran o, gereka merdim pey ra bigêro heta ewro tarîxê ziwan û edebîyatê tirkan û heme lehçeyanê tirkî baş bimûso. Ancî, gereka edebîyatê nuştekî û edebîyatê vatişkî yê tirkan, her di waran de heme tewiranê edebîyatî; teorîya edebîyatî, teorîya analîz û rexnekerdişî, eno mabeyn de ziwan û edebîyatê farisan û ereban, edebîyatê rojawanî, îlmê ziwannasîye bimuso û bieşko îmtîhan de bivîyaro. 

Wendişê unîversîte de zî mi xwu sist nêgirewt, ez heme dersanê xwu bidîqet şixulîyaya, mi tu çiyêk paweyê tesadufî yan zî şansî nêverda; mi cewabê tu perse eletexmîn nêda. Mi heme kitabî bidetay, tekrar-tekrar wendî, notê xwu girewtî û ez kewta îmtîhanan. Yanî mi sey wendekaran unîversîte nêwende, mi sey wendoxan wende.

Termîno verîn de ez bi “îqaz” vîyarta la dima her termîn de mi puanê xwu bineyna kerdî berz. Axirî, mi wendişê unîversîte zî temam kerd û mi bi dereceyê 69.25 dîploma girewte. Eke qismet bo, dereceyê dîplomaya mi qîm keno ke ez lîsanso berz zî bikerî.

Enê hewt serrê ke mi têdima lîse û unîversîte wendî de şarê keyeyê mi zaf mi rê hetkar bi; sere de xanima mi, ancî tutanê mi pêrune tim ez teşwîq kerda, tim moral da mi. Xaseten Hebûnê mi hem newekerdişê qeydê mi de hem berdiş û ardişê îmtîhanan de tim mi rê ardimkar bi. Mi tutanê xwu ra va “Mi şima dayî wendiş, la dima şima zî ez daya wendiş. Deynê ma yewbînan ser o nêmend.” Ez hemîne rê yew bi yew bi heskerdiş sipas kena.

Gelo ez wendişê unîversîte ra çiyêk mûsaya? Helbet merdim çî mûseno la çiyo hende zî zêde nêbi. Mi îlmê xwu, zanayişê xwu hîna zaf wendişê serbestî ra girewto. Çiyo ke mi wendişê unîversîteya tirkan ra kesb kerd zî ez wina hesab kena; seke merdim şiro xurbete de bixebitîyo, pereyo ke qezenc kerdo biyaro dewa xwu de xerc bikero. Yanî ez wendişê xwu yê mektebanê Tirkî bi eno qeyde vînena; metodê îlmî ke mi wendişê unîversîte de kesb kerd, ez semedê ziwan û edebîyatê ma bikar ana. Eynî seke zemanêk seba ke Tirkîya de fakulteyê muhendîsî çinê bî, xortê tirkan şiyêne Amerîka de muhendîsîtî wendêne û ameyne welatê xwu de tetbîq kerdêne. Ez wendişê xwu yê Tirkî wina vînena.

Helbet wendişê mekteban û dîploma muhîm ê, ez nêeşkena înkar bikerî. Zaf eşkera yo ke wende û nêwende nêbenê yew. Labelê dîploma esla miqedes nîya, çimkî zaf akerde yo ke dîploma nêeşkena bibo çimeyê tefekurî. Yanî, mabeynê dîploma û tefekurî de eleqe çinê yo. Dîploma tenya wesîqeyê warêk de wendişî/liyaqatî ya. Wina serbest, yanî, meraq ra wendişê kitaban zî zaf muhîm o, kitabî kulturê merdimî, fam û ferasetê merdimî, sînorê fikirîyayişê merdimî hîra kenê û aver benê. Labelê eke merdimî de qabilîyet û melekeyê fikirîyayişî, bingeyê tefekurî çinê bo, wendişo serbest zî nêeşkeno fikir îcad bikero. Çimkî fikir yew warê pisportî nîyo; eslê xwu de, çimeyê tefekurî qabilîyet û cesaret ê, fikir zî tefekur de fealîyetê îradeyî yo. Eke îrade çinê bo, qabilîyet û cesaretê îfadekerdişî zeîf bo, hezar dîplomayî zî bibê, tu havila înan nêbena. Çimkî mûsayiş û zanayiş semedê fikirîyayişî tenya rayir amade kenê, esla nêeşkenê cayê fikirîyayişî bigêrê. Eno semed ra pisporan rê, ma vajê akademîsyenan rê rayir heta cayêk o. Eke rayir qediya, raywanîya înan zî uca qediyena. La mutefekiran rê, nuqtaya ke rayir qediyeno de raywanî dewam kena. Pisporî tenya rayiro ke tede raywanî biya zanê, labelê mutefekirî esla qîmê xwu bi rayiro ke tede raywanî biya nêanê, rayiranê bînan zî zanê, rayiranê bakîran ceribnenê; mutefekirî esas pisporê rayiran ê.

Feqet ti vanê se vaje, wazenê ellemeyê cîhanî be, eke dîplomaya to çinê bo, miyanê miletê ma de qîmetê fikrê to zî çinê yo. Neke tenya qîmetê fikrê to, qîmetê xebata to zî çinê yo. Û êyê ke semedê fikrî to ra dîploma wazenê, yan zî tenya hetê dîploma ra ewnîyenê, eslê xwu de, hertim to ra çî mûsenê, fikrê to tirawenê bêfedî û bêheya xwu rê kenê mal, heta peynî fikrîyatê to ra îstîfade kenê la caran hurmet nîşanê zekaya to nêdanê û to teqdîr nêkenê, heqê to teslîmê to nêkenê. Eksê ci, çiqas fikrê to ra îstîfade kenê, hende zî to înkar kenê, hetta ke bi dîplomaya xwu fexir benê û bi kîbrêko wuşk to tehqîr kenê.

Ez seraserê heyatê xwu de tim rastê ena reftarîya çorse ke zerrîya merdimî dejnena ameya. Çimkî eno warê xebata Kirdî de neke tenya keda mezgê mi nankorane paymal biye, esas ena nuqta ser o kesayetîya mi tehqîr biye. Vera paymalkerdiş û înkarkerdişê keda mi de ez neçar menda; mi nêzana ez se bikerî, peynî de mi nankoran û bêhurmetan ra verê xwu tada. Her ke mi verê xwu tada, mi ewnîya ke barê mi beno şenik û ez yena xwu; ez wext vînena xwu dir eleqedar bibî. A ena tenyatîya pake de ez eşkaya biwanî. Ez zaf bextewar a ke mi bi cehd û xeyretê xwu, bi nenûganê xwu biyografîya xwu resna eno merhele.