Îftîrayê Malmîsanijî - II

Mi nuşteyo verîn de çend îftîrayê Malmîsanijî bi delîlanê sabîtan nîşan dayî. La mimkun nîyo ke ez bieşkî her çiyo ke Malmîsanij vano rê bi rîpelan binusnî. Çimkî Malmîsanijî mesajê ke ma xwu miyan de nuştê ra xwu gore tayê çiyî mûçinik kerdê û vano zûrî ha zûrî, zûrî ha zûrî. Malmîsanij gereka heqaretnameyê xwu de wina binuştêne: Îftîra-1, Îftîra-2, Îftîra-3 …

Ez eno qisim de yewna îftîraya Malmîsanijî bi îsbat nîşan dana la êdî derg nêkena.

Seba ke ez hevalanê Redaksîyonê Vateyî xeberdar bikerî ke Malmîsanij eleyhê mi de zêde ra xebitîyeno, mi hîrê serrî verê cû tayê çiyî nuştî. O yew nuşteyo mabeynê ma de bi. Mi cayêk nêweşanayo. La Malmîsanijî heqaretnameyê xwu yo ke Vate-73 de ê mektûbî ra enê paragrafî neqil keno:

“Roşan: ‘Mi reyêk bi Tirkî yew nuşte nuşt, Malmîsanijî rê şirawit ke kontrol bikero, ez hema biweşanî. Gama ke mi rê apey şirawit, mi ewnîya ke nuşteyê mi de, yanî bi fekê mi dinyayêk heqaret bi Harun Turgutî kerdo. Mi zî xeşîmîya xwu ra, nezanîya xwu ra girewt weşana.” (Vate-73, r. 37)

Ez enê vajî, tu nuşteyê min o bi Tirkî ke tede behsê Harun Tutgutî bibo çinê yo. Nuşte bi Zazakî yo. Serra 2009 de, yanî tiya ra 14 serrî verê cû Zazaki.Net de weşanîyayo.

http://www.zazaki.net/haber/xezeb-ziwan-neslo-vindbyaye-iv-246.htm

O wext, verî ke ez biweşanî, mi nuşteyê xwu Malmîsanijî rê şirawitêne, ey kontrol kerdêne, mi hema weşanayne. Mi o nuşte zî Malmîsanijî rê şirawit.

Mi o nuşte de, derheqê Harun Turgutî de tenya vatbi ke “Ey ferhengê xwu de yew alfabe viraşta la rîayetê alfebeya xwu nêkerdo.” Dewamê ci de zî mi enê rê çend nimûneyî nîşan daybî. Pêro piya di paragrafê kilmekî bî. Labelê Malmîsanijî zafê cumleyanê ê her di paragrafanê mi de îfade û îbareyî îlawe kerdî. Mesela ena cumle ey îlaweyê paragrafê mi kerdbî: “La Homayî kerd ke nê merdimê winasî zî sey ê bînan ziwan ra fehm nêkenê.” Ancî, gelek cumleyan de zî îfade û îbareyî îlawe kerdbî, coka paragrafê mi bineyke derg biyî. Ez her di paragrafê ke safî Malmîsanijî nuştê cêr de neqil kena. Keremê xwu ra her di paragrafan zî bi dîqet biwanê. Zaf akerde aseno ke hem ziwan yê mi nîyo û hem zî çiyê ke vatê, hetê fikrî ra sewîyeyê zanayişê min ê wextî gore nîyê.

Harun Turgut û hevalê ey ke mi şinasneno zî zanabi ke zanayişê mi nuştişê enê çiyan gore nîyo, coka înan tayê merdiman ra şibhe girewtbi. Şibheyê xwu de heqdar bî, la keso ke înan texmîn kerdbi, o nêbi. Keso verê înan de, yanî Malmîsanij bi xwu bi.

Coka ez ke pê hesîyaya Harun Turgut dejayo û natûwet şibhe berdo tayê merdiman ser, mi Malmîsanij xeberdar kerd. Eno derheq de, ma miyan de çend reyî mesajî şiyî û ameyî. Mi ê mesajan ra yewî de vato “Eke rexne rast nîyo, wa o zî binuso, cewab bido, ez Zazakî.NET de weşanena.”

Ez sey camêrdan vana, weşanayişê enê nuşteyî de xeletîya mi ena ya. Çiyo ke Malmîsanijî îlaweyê nuşteyê mi kerdbi, gereka mi qebûl nêkerdêne. La mi nezanî û xeşîmîya xwu ra weşana. Ez ena xeletîya xwu qebûl kena. Labelê çiyo ke Malmîsanijî kerd zaf çirkîn o. Dê ez bivînî wa Malmîsanij zî sey camêrdan xetaya xwu qebûl bikero!

Ez tekrar kena, mi bi samîmîyet ewnîyayne Malmîsanijî ra. Mi ey rê zaf hurmet kerdêne. Zerrîya xwu ya safe ra mi ey rê nuştêne. La badê ke ez ciya xebitîyaya û mi têdima eserî ardî meydan, Malmîsanij bi her hawayî eleyhê mi de xebitîya. Nika zî bi zûran, bi îftîrayan wazeno mi lekedar bikero. Ez nêvana, verînanê ma vato: “Awa royî bi fekê kutikî nêherimîyena!” Malmîsanij bi enê îftîrayan nêeşkeno mi lekedar bikero yan mi xirab bikero. Çiiqas bêrê mi ser, ez hende hêzdar bena.

_______________

Paragrafê ke Malmîsanijî derheqê Ferhengê Harun Turgutî de îlaweyê nuşteyê mi kerdî enê yê:

“Camêrdî ferheng amade kerdo, alfabe ronaya la ha meydan de ke, ziwan ra fehm nêkeno. Mesela wina nuşto: “yuvayı yapan dişi kuştur: halyen mirçıka may vırazena” (r. 400). Kirmanckî de, mentiqê kirmanckî de îbareyê sey “mîrçika maye” yan “mîrçiko nêrî” çin ê. Kirmanckî de, eke to va “mîrçike/mîrçiki” xora yeno a mana ke heywane makî ya. Eke to va, “mîrçik” xora nêrî yo. Nê tewir nameyî heme wina yê. Çîyêko şaş zî, “mîrçîk” yan “mîrçike” tirkî de manaya “serçe” de ya, “kuş” nîya. “Kuş” manaya “teyr, -e” de ya. La esas, seba ke ziwan nêzano, vateyê verênan ê tirkan şaş tercume kerdo. Vano, “halyen mirçika may virazena.” Eke ma nê îbareyî ancîna tercumeyê tirkî bikin, o îbareyo orîjînal nêvirazîyeno, çîyêna vejîno meydan. Wina beno: “Yuva dişi kuşu yapar.” Yanî, kerdox (özne) “mîrçike” ney “halîn” o. Labelê tîya de zî ganî kar (fiil) bivuryo bibo “virazeno”. Seba ke hol fehm bibo, ez yew nimûne bidî. Mesela, kirmanckî de kes nêvano “Keye cinî virazeno.” Vanê, “Cinî keye virazena.” Nuştoxî “Yuvayı yapan dişi kuştur” sey îdyomî nuşto labelê no îdyom zî nîyo, yew vateyê verênan ê tirkan o. Hema nêzano vateyê verênan çi yo û îdyom çi yo la gramer û ferheng nuseno, alfabe ronano. Vateyê verênan û îdyomî motamot yanî (çeku bi çeku) tercume nêbenê. Mesela ti îdyomê “dam üstünde saksağan, vur beline kazmaynan”ê tirkî motamot tercumeyê yewna ziwanî bikerî xelet fam beno, manaya ke tirkî de esta nêdano.

Nuştoxî ferhengê xo de hema zaf îdyomê tirkî wina tercume kerdê û çîyê ecêbî vejîyayê meydan. Seba ke wendoxî bîneyna hol bivînê ez çend nimûneyan bidî. Vano, “bal tutan parmağını yalar: engıştey xuewa engmıyenın lıestış” (r. 39). Çîyo ke tîya de bi kirmanckî nusîyayo, “ballı parmağını yalamak” o. La “Bal tutan parmağını yalar” temamen yewna çî yo. Vano, “imanı gevremek: imanıy ... wışk bıyayış, imanıy ... zıwa bıyayış” (r. 178). Îman senî wişk yan zî ziwa beno? Kirmanckî de manaya “îmanîy ... wişk bîyayiş, îmanîy ... ziwa bîyayîş” çin a labelê tirkî de manaya “imanı gevremek”î esta! Eyb nîyo ke merdim na mana nêzano labelê eke merdim hem nêzano hem binuso, eyb o. Vano, “ağzı ile kuş tutsa: pêy fêkya mirçık tepışû” (r. 13). Reyna motamot tercume kerdo. Kirmanckî de manaya “pêy fêkya mirçık tepışû” çin a. Vano, “ahıra çekmek: axur untış” (r. 15). Merdim senî axurî anceno? Kirmancî (zazayî) qet vanê “axur untiş”? Vano, “kuş sütüyle beslemek: pêy şitıy mirçıkûna cuwênayış” (r. 232). Reyna motamot tercumeyo bêmana. Tirkî de “kuş sütü” esto labelê kirmancki de şitê mîlçikan çin o. Ciwînayîş zî manaya “yaşatmak”ê tirkî de yo, “beslemek”ê tirkî weyekerdiş o. Vano, “dize getirmek: çaqe ardiş” (r. 102). Çaqe kotî ra ano? Hema hema her rîpelê nê ferhengî de xeletîyê wina muhîmî estê. Bi seyan belkî bi hezaran xeletî ke tena zerar danê kirmanckî (zazakî) ro. Sewbîna tu faydeyê nê xebatanê winasîyan çin o.”