Îftîrayê Malmîsanijî - III

Malmîsanijî Îftîranameyê xwu yo ke Vate-73 de weşanayo de yew e-mail îsnadê mi keno: 

“07.08.2007.Merheba Mamosta, Mewlidê Xasî mi het esto. Hem orîjînal û hem zî transkrîbeyê ey; o ke Mihanî kerdo û weşanxaneyê Firatî çap kerdo. Mi yê Usman Efendîyê babijî waştibi. Eke mumkûn o, eke to het esto, ez bergê ey û çend rîpelanê verênan wazena. Hetta ke derheqê mewlidê Usman Efendîyê Babijî de çiqas malumat destê mi de bibo, baş o. Çunke nika ez derheqê nê kitabî de yew meqala nusena. To bi xo mewlidê Usman Efendî zî transkirîbe kerdo. (...) Eke to rê zehmet nêbo, ti bişawî, ez zaf memnun bena. Ez zaf silamî kena. Roşan.” (Vate-73, r. 17)

Seke aseno, miyan ra bi îşaretê (…) tayê çiyî vetê. Û xwura mimkun nîyo ke merdim bizano enê îfadeyan ra ver yan zî dima çi ameyo vatiş. Çimkî eno yew metno ke cayêk de ameyo weşanayiş û rayaumûmî rê deklare biyo nîyo. Mi het zî çinê yo. Coka bi eno qeyde weşanayişê enê tewir mesajanê ke mabeynê ma de vîyartê exlaqî nîyo; yew hukmê înan zî çinê yo. La Malmîsanijî rê çiyo muhîm senî bieşko Roşan Lezgînî xirab bikero, semedê enê her tewir malzeme ra, her çî ra îstîfade keno.

Malmîsanij Îftîranameyê xwu de, neqilkerdişê enê e-mailî ra dima vano:

“Mi Mewlidê Ehmedê Xasî transkrîbe kerdbi û 1985 de kovara Hêvî de neşr kerdbi. Dima Mihanî Licokicî zî Mewlidê Xasî 1994 de neşr kerd. Seke Roşan Lezgîn bi xo paragrafê corênî de vano, ey bi xo nê her di çapî dîy. Înan ra îstîfade kerd û eynî mewlid amade kerd, 2009 de neşr kerd.”

Paragrafo corîn de, yanî e-mail de qet behsê transkrîbeyo ke Malmîsanijî kerdo û 1985 de kovara Hêvî de weşanayo nêbeno! La Malmîsanij vano “ey bi xo nê her di çapî dîy. Înan ra îstîfade kerd”.

Ha şima rê di cumleyan de di îftîrayî!

Transkrîbeyê Mewlidê Ehmedê Xasî û Mewlîdê Usman Efendî ke Malmîsanijî kerdê, piya hûmara çarine ya kovara Hêvî de weşanîyayê. Mewlidê Xasî rîpelanê 75-97, Mewlidê Usman Efendî zî rîpelanê 98-110 de weşanîyayo. Enê transkrîbeyê Malmîsanijî bê ena hûmara Hêvî sewbîna tu ca de nêweşanîyayê. Eger Roşan Lezgînî transkrîbeyê Mewlidê Ehmedê Xasî ke Malmîsanijî kerdo bidîyêne, miheqeq do transkrîbeyê Mewlidê Usman Efendî zî bidîyêne! A game, çira Malmîsanijî ra wazeno?

Malmîsanij bi xwu eynî ca de semedê mi vano “Semedo ke zurî kerdî, qiseyê ey yewbînî nêgênê, mabên de nakokî, tezad peyda beno.”

Ha to rê nakokî, ha to rê tezad!

Wa wendoxî bi xwu bala xwu bidê ser, dê hela vateyê kamî yewbînî nêgênê.

Mi wexto ke Mewlidê Xasî transkrîbe kerd, mi tu metin ra îstîfade nêkerd. Ez zaf weş alfabeya Erebî zana. Ciwanîya mi ra, serra 1984 ra nat Mewlidê Kirdî mi het esto. Mi çend reyî merasîman de zî wendo. Yanî, tu problemê min o ke ez nêeşkî bi alfabeya Erebî biwanî, yan ez nêeşkî Mewlidê Xasî biwanî çinê yo ke ez transkrîbeyê Malmîsanijî ra yan yê Mihanî ra îstîfade bikerî. Û xwura gama ke mi transkrîbe kerd, mi metnê Malmîsanijî nêdîbî. Metnê her di mewlidan ke Malmîsanijî teranskrîbe kerdê û Hêvî-4 de weşnayê, 2010 ra pey kewtî mi dest. Hûmarê kovara Hêvî sey dosyaya pdf înternet de, yew keyepelo bi nameyê “kewar” de weşanîyaybî, mi uca ra ardî war. O wext mi bala xwu da transkrîbeyê Malmîsanijî ser, mi bi metno orîjînal muqayese kerd. Gelek xeletî tede estbî. Transkrîbeyo ke Mihanî kerdbi de zî, hem xeletî zafî bî hem zî çend beytî kêmî bî, yanî nîmcet bi. 

Malmîsanijî hîna verê cû, 1978 de derheqê Ehmedê Xasî û mewlidê ey de bi Tirkî yew nuşte nuşto û kovara Devrimci Demokrat Gençlik de weşanayo. Bêname weşanayo. La badê ke şiyo Ewropa, cayêk de nuşto ke ey eno nuşte nuşto.

Malmîsanijî ê nuşteyî de kitabê Xasî ra tayê çî transkrîbe kerdê labelê xeşîmîya xwu ra xelet tadayê. Mesela, îbareyê “Temam bi viraştişê Mewlidê Kirdî bi yardimê Xaliqî…” sey “Temam vıraştışê Mewlidi kerd bı yardımê Xaligî…” nuşto. A ena xeletîya Malmîsanijî çewres serrî badê ameye sereyê mi de teqa!

Badê ke mi Mewlidê Ehmedê Xasî transkrîbe kerd û bi nameyê Mewlidê Kirdî weşana, tayê bêedeban o transkrîbeyo xelet yê Malmîsanijî çime nîşan da û mi rê nengî çînayî ke mi Mewlidi kerd bedelnayo kerdo Mewlidê Kirdî. Mi eno derheq de bi Tirkî yew nuşte nuşt. A uca de, seba ke mi transkrîbeyê xwu reya verîne serra 2009 de înternet de weşanabi, mi eno wext esas girewt. La raşta ci mi 2006 ra dest bi transkrîbeyî kerdbi.

Malmîsanijî ê nuşteyê mi ra enê îfadeyî neqlê îftîranameyê xwu kerdê:

“Çok sonradan haberdar olduğum, benden önce de iki farklı transkripsiyon daha mevcuttur. İlki 1985 yılında Hêvî dergisinde yayınlanmış. (Bakınız: Hêvî dergisi, Sayı: 4. Parîs 1985, s. 96) İkincisi ise, 1994 yılında Fırat Yayınları tarafından İstanbul’da kitap olarak yayınlanmış.”

Dima zî bi eno uslûbo çepel dewam keno vano:

“Nika heqê wendoxî/e est o wina biperso: Nasıl olur efendim? Yukarıdaki paragrafta, 07.08.2007 de haberdar olduğunuzu yazmıştınız, 2021’de ise haberdar olmadığınızı yazıyorsunuz. Siz okuyucularınızı aptal mı sanıyorsunuz, onlara ve kendinize hiç mi saygınız yok?” (Vate-73, r.17-18)

Zaf akerde yo ke ez vana “Ez gelek badê xeberdar biya, mi ra ver di hebî trasnkrîpsîyonê ciyayî zî mewcûd ê.” Transkrîpsîyonê Malmîsanijî 1985 de weşanîyayo. Mi metnê ci serra 2010 ra pey dî. Yanî 25 serrî badê pey. Eno gelek wext (çok sonradan) o. Transkrîbeyê Mihanî zî 1994 de weşanîyayo la mi 2007 de dî, yanî 14 serrî badê ez xeberdar biya. Eno zî gelek wext o. Coka mi vato “çok sonradan haberdar olduğum, iki farklı transkripsiyon daha mevcuttur”. Zûrî ha kamcayê enê îfadeyî de? Çiyo ke Malmîsanij tiya de sey zûrî name keno çi yo?

Yewo ke wina her çî tabido, çarpıtma bikero, merdim senî eşkeno cewabê îftîrayan û çarpıtmayanê ey bido? Îftîranameyê Malmîsanijî seraser wina yo. Malmîsanij xwu zekî vîneno, merdimî keno herinda ehmeqan. Coka hende bêperwa erzeno. Netîce de, baş keno; mufterîtîya xwu wina bi nuştekî tarîx de qeyd keno.

* * *

Mi nuşteyê xwu yê bi nameyê Bêtehemulîye de sey cêrnot behs kerd ke Malmîsanijî yew nuşteyo derheqê Mehmed Uzunî (1953-2007) de bi yewna name nusîyabi Swêd de yew kovare ra kopya kerdbi û xwu dir ardbi Diyarbekir, sey vilaweke vila kerdêne.

Malmîsanij Îftîranameyê xwu de derheqê enê de vano:

“Ez bi kilmî vaja: Kovara Armancî de derheqê nuşteyanê Mehmed Uzunî de yew nuşte neşr bibi. Roşan rîyê xo sîya keno, vano Malmîsanijî ‘bi ‘nameyo sexte’ nuşte nuştbi’. La na bin ra zur a çunke kovare de nuşte yo ke Armancî (redaksîyonî) o nuşte nuşto. Kovare orte de ya, her kes şêno biwano; nuştoxî yanî endamê redaksîyonî ha weş ê, her kes şêno biperso. Ez ke reya yewine ameya Dîyarbekir, Roşanî o nuşte mi ra waşt.” (Vate-73, r. 34)

Mi Malmîsanijî ra nuşte nêwaşto. Çiyo ke ez xeberdar nîya, ez senî wazena?

Wexto ke Malmîsanij reya verîne ame Diyarbekir, seba ke yew Mehmed Uzun zî redaksîyonê kovara Vateyî de yo, coka mi pers kerd. Malmîsanijî va “O yewna kes o.” A o wext mi va “Ez romananê Mehmed Uzunî wanena. Zaf weş nusneno…” Hende.

Malmîsanij gama ke reya diyine ame Diyarbekir, bufeya mi de, fotokopîyê yew nuşteyî da mi. Malmîsanijî bi xwu va “Mi nuşto.” La nameyê ey ser o çinê bi. Yew merdim zî a game mi het bi, Malmîsanijî yew nusxa zî daye ey û derheqê Mehmed Uzunî de ma rê qisey kerd, va “Sextekar o.” Malmîsanijî dima zî zaf reyî eleyhê Mehmed Uzunî de qisey kerd. Waştêne popularîteya ey bişikno. Çimkî o wext romanê Mehmed Uzunî têdima weşanîyayne, zaf populer bi. Coka Malmîsanijî rika xwu sawitbî ey ra.

* * *

Malmîsanij heqaretnameyê xwu de vano “Zaf nuştoxê kurdan bi nazname nusenê. Eke xonimitiş bo, no seba Ziya Okçuyî zî xonimitiş o, çunke yew wext binê nameyê Roşan Lezgînî de mendbi, dima resmîyet de zî no name girewt.” (Vate-73, r. 35) Çend rîpelî dima, ena rey, vano “Ziya Okçuyî (nameyê Roşanî yo resmî Ziya Okçu bi)…”

Eno îfadeyê “yew wext binê nameyê Roşan Lezgînî de mendbi” çi yo? Ez senî bin de menda?

Wexto ke mi dest bi nuştiş kerd, mi bi xwu eno name na xwu wa. Eynî seke ey nameyê “Malmîsanij”î nayo xwu wa. Mi eno derheq de Şewçila-17 de qisey kerdo. Badê, mi mehkema de zî tescîl kerd. O wext mi Malmîsanijî ra zî va. Ey zî va “To zaf baş kerdo. Werrekna heme kurdan wina bikerdêne.” O wext wina va, nika mi rê keno qebhet, tadano vano “bin de mendbi” û xwu gore mi teşhîr keno!

A Malmîsanij wina yo. Eger biwazo şitê here keno helal şitê manga keno heram. Eşkeno yew çiyo zaf xirab baş nîşan bido, eşkeno yew çiyo zaf baş xirab nîşan bido. Enê de qabilîyetê Malmîsanijî bêsînor o.

Helbet dinya de zaf nuştoxan bi yew nameyo mexles nuşto, rewşa xwu ya taybete ver, zaf nuştoxanê kurdan zî mexles şixulnayo. Mi nêvato o çira bi nameyê “Malmîsanij”î nusneno. Çiyo ke ez vana “Malmîsanij xwu nimneno” yewna çi yo.

Malmîsanijî gelek reyî seba ke ez binê nuşteyan de biweşanî şîroveyî nuştê, mi rê şirawitê ke ez binê nuşteyan de binusnî. Vatêne “Wa IPê mi bellî nêbo.” Bi desan nimûneyî estê. Hîna zaf bi Tirkî yê. Mesela, tenya binê yew nuşteyî de bi nameyê “Bizler”, “Daha objektif”, “Dünyada” hîrê şîroveyê ey estê. Eno nuşte 2016 de weşanîyayo. Ey bi xwu mi rê şirawitê, mi ra vato “Nameyê mi menusne” coka wina weşanîyayê.

Badê ke mabeynê ma xeripîya, ena rey, bi sewbîna nameyan binê nuşteyanê mi de şîroveyî nuştî, heqaret bi mi kerd. Ez êdî uslûb û terzê nuştişê ci ra, ziwano ke şixulneno ra nuşteyanê Malmîsanijî şinasnena.

Malmîsanij heqretnameyê xwu de vano:

“Fîlîtî, eleyhê kurdan de xebate kerdêne, bi nameyê cîya-cîyayan nuştêne. Mi seba deşîfrekerdişê ey bi nazname yew nuşte nuşt, to bi lebîyayîş û keyfweşî waşt ke bida to; mi da to, to neşir kerd! Hayrî Başbuğî ser o ê nuşteyî ra ver zî mi bi îmzaya Malmîsanijî nuşt, ez nusena; çîyo ke ez xo binimna çin o.” (Vate-73, r. 35)

Seke aseno, cumleyê ci yewbînan dir bi nakokî yê. Madem çîyo ke xo binimno çin o, çira bi nazname nuşt? Îzehê enê çi yo?

Malmîsanijî e-mailê mi ra tenya çekuya “keyfweşî” girewta, sewbîna heme çî deformasyon o. A bi eno qeyde, e-mailê ke mabeynê ma de şiyê û ameyê ra çekuyan, îfadeyan, cumleyan mûçinik keno. Eger merdim mesela tam nêzano, fam nêbeno ke Malmîsanij çiyî ra vano zûrî.

Malmîsanijî eno nuşte nîsanê 2011î de mi rê şirawit. Bi nameyê Murat Bahar nuştbi. Va “Enê nuşteyî Zazakî.Net de biweşane.” Mi nuşte wend. Seke mi va, mi uslûb û terzê nuştişî ra, ziwano ke şixulneno ra fam kerd ke nuşteyê ey bi xwu yo. Seba ke muhtewaya nuşteyî hesas bî û ey bi yew nameyo sexte nuştbi coka ez derheqê keyepelê Zazaki.Netî de weşanayişî de kewta teredut.

Malmîsanij o wext Ewropa de bi. Yanî destê dewlete nêresayne ey. La nuşte bi yew nameyo sexte nuşto û mi ra vano “keyepelê Zazaki.Netî de biweşane.” Nika zî vano “mi seba deşîfrekerdişê ey bi nazname nuşt!” Seba deşîfrekerdişî raşt a, la îzehê naznameyî, yanî nameyê sexteyî çi yo?

Îzehê ci, ey xwu nimit. Eger ey bi nameyê Malmîsanijî binuştêne, mi derheqê weşanayişî de teredut nêkerdêne. Ez fikirîyaya, eger derheqê ê nuşteyî de mi ser o yan zî keyepelê Zazakî.Netî ser o yew tehqîqat bibo, ma mil de maneno. Çimkî Malmîsanijî bi nameyê sexteyî xwu nimitbi. Û Ewropa de bi. A çiyê ke ez vana Malmîsanij xwu nimneno, enê çi yê. La Malmîsanij vano “Eke xonimitiş bo, no seba Ziya Okçuyî zî xonimitiş o, çunke yew wext binê nameyê Roşan Lezgînî de mendbi, dima resmîyet de zî no name girewt.” Nexêr! Esla wina nîyo.

Badê ke ma keyepelê Zazakî.Net akerd, Malmîsanijî çend kombiyayişan de tekrar yew endamê Grûbe ra va “Yew keyepel akere.” Çimkî Zazaki.Net dindanê ey gore nêbî, nêeşkayne her çî bi mi bido kerdiş. Çend reyî zor da ê lajekî, axirî ey zî tam o wext yew keyepelo basît akerd. Lajek avûkat bi. Coka mi Malmîsanijî ra va “Uca de bide weşanayiş. Dima, ez uca ra gêna, çime nîşan dana û Zazakî.Net de bi keyfweşî weşanena.”

Enê ser o Malmîsanijî nuşte ê lajekî rê şirawit. Uca weşanîya. La ancî mi teredut kerd ke ez uca ra bigêrî biweşanî. Mi nêwaştêne rîyê ê nuşteyî ra yew zirar bireso keyepelê Zazakî.Net yan zî bireso mi. Malmîsanijî telefon akerd, zor da mi, va “To va ez uca ra gêna, qey ti nêgênê?” A enê ser o, mi uca ra îktîbas kerd, mi çime nîşan da, hema weşana. Wexto ke mi weşana, mi nameyê Murat Bahar sey “M. Bahar” bedelna.

La Malmîsanij Îftîranameyê xwu de vano “to bi lebîyayîş û keyfweşî waşt ke bida to”. Esla o qeyde yew çî çinê yo. Ena zûrî ya. La qewlê Malmîsanijî ra, êdî boçqol a, boçderg a, çi ya. Ez nêzana. Pisporê zûran o bi xwu yo. Çiyê ke derheqê mi de nuştê, heme bi eno qeyde dezenformasyon ê, îftîra yê.