Têkilîya Min û Vateyî

 

Reya verîne ez rojnameyê Azadiya Welatî ra pê hesîyaya ke kovara Vateyî vejîyaya. Badê, mi sibatê 1999î de, Diyarbekir de hûmarê 3-4 yê kovara Vateyî sey yew nusxa pê ra beste dî. Mi wendî. La o wext ziwanê kovare mi rê xerîb yan zî xelet ame; zafê çekuyan parantezî miyan de bî. Mi wendiş de zaf zehmetî ant, mi rê giran ame… 

Mi bi hîsanê masûman qeleme girewte, hema çi ame mi vîr, sey mektûbî nuşt. Peynî de zî, mi derheqê ziwanê kovara Vateyî de tayê çiyî nuştî. (Werrekna mi o qismo peyîn nênuştêne!) Yew malimo kurmanc ke Eğitim-Senê Diyarbekirî de îdarekar bi, ge-ge ameyne keyeyê ma. Ey va “Destnuşteyê xwu bide, ez bena kompîtur de nusnena, dima ti bêre, ser o bixebitîye.”

Lacekî destnuşteyê mi berd. La roja bîne, prînter kerd ard. Seba ke ê wextan Öcalan amebi tepiştiş, Diyarbekir zaf serûbin bibi. Lacekî va “Polîsan eşto tayê sendîkayan ser, beno ke bierzê sendîkaya ma ser zî coka mi lez nuşt û ard.”

Mi bala xwu da nuşteyî ser, mi ferq kerd ke ey gama ke destnuşteyê mi dîjîtalîze kerdo tayê çiyî xelet nuştê. Netîce, mêrikî Zazakî nêzanayne, heto bîn ra dijîtalîzekerdişê destnuşteyan zehmet o.

Ma derheqê enê de bineyke suhbet kerd. Ey va “Kovarî heta ke nuşte redakte nêkerê, nêweşanenê. Do raşt bikerê.” Mi verê ey de tayê çiyî binê nuşteyê xwu de nuştî. Ez vana, mi binê nuşteyî de yew îfadeyo sey “Kerema xo rana niwîse redakte bikerê, hema biweşênê” zî nuşt. Binê rîpelî de zî mi derheqê xwu de yew not nuşt. A esna de yew fotografê min ê wesîqayan ke serê masaya mi de bi, kewt verê çimê mi. Mi o zî girewt dekerd miyanê zerfî ke mesûlê kovara Vateyî bizanê ez kam a. Ez û o malim piya ma keye ra vejîyayî. Mi mektûb berd da posta.

O wext mi zî zanayne rojnameyî, kovarî nuşteyan ‘redakte’ kenê hema weşanenê. Çimkî di serrî verê cû, ez çend aşmî Îstanbul de mendbiya. Ez uca înşeat de xebitîyayne, hewte de di rojî zî şiyêne Beyoğlu, merkezê Azadiya Welatî de mendêne. Bi eno qeyde, mi hem îstîrehet kerdêne hem zî mi bala xwu dayne ke senî şixulîyenê, rojname senî vejîyeno. Xwura mi wesarê 1996 ra nat înan rê nuştêne, înan ez şinasnayne.

O wext, mi giranîya xwu daybî Kurmancî ser. La ge-ge mi Zazakî zî nuştêne. Zazakîya ke mi nuştêne zaf şibî Kurmancî ser.

Enê nuşteyî dima, mi di hebî şiîrî zî kovara Vateyî rê şirawitî. Yew bi nameyê “Wesarî Meheredne” Vate-9 de weşanîya , yew zî bi nameyê “Awê Kewserî ya Areqê To” Vate-10 de weşanîya. Mi nêvatbi redakte bikerê yan mekerê la înan enê her di şiîrê mi redakte kerdbî hema weşanaybî. La nuşteyî nêkerdî!

Hema vajêne ke serrêk badê, mi dî ke mektûbê mi hûmara 8. ya kovara Vateyî de weşanîyayo. Û Îhsan Esparî, yew rexne nayo ver a, eynî hûmare de weşanayo. Gama ke mi nuşteyê xwu yo ke redakte nêbiyo weşanîyayo û o rexne dî, ez dejaya.

Înan binê nuşteyê mi de eno not nuştbi:

“Nê nuşteyî (yazı) de şaşeyê rastnuştişî (îmla) zaf ê. Semedo ke nuştox wayîrê îddîayanê girdan (xişnan) o, ma sey nuştoxî nuşt, nêvurna (nêbedilna).”

Çiyo ke vanê îddîayê girdî, înan ra tayê enê yê:

“Kemaniyêka bîne; min nuwîsa kak J. Ihsan ESPARÎ ya sernuwîsa xo ‘Beyi Se Bena?’ (Vate-hûmar 3. û 4, çar-panc ray zî wende, labelê, min tu çiyêk te ra fam nêkerd. (belkî, kêmîzîrekî min ra bo zî!). Labelê, min te de nêvet ke, ka na nuwîse estanika, çîroka, raman an zî pexşana, çi ya? Her çî têmiyan şaye wo. Xora, hema ziwan alûznaye û heta fek bi gelemşe û teşqelewo. Ger kompozîsyon zî alûz bi, a game, kiyê wendoxî”ziya ra. Û hendî”karêto çiniyo biqîre, vacê: ‘Yew kovar nêwaneno.’”

Seke aseno, ê malimî gama ke nuşte dijîtalîze kerdo, peyparantez sey vîrgul nuşto, roman sey raman nuşto. Û seba ke ez nêeşkaya kovare biwanî, mi zêde çiyêk fam nêkerdo, mi waşto ez vajî weş binusnê, wa wendoxê kovare zêde bê. Nîyetê mi zaf zelal aseno. La enê çiyî bi weşê Îhsan Esparî nêşiyê. Coka hêrs biyo, waşto mi bişeqezno.

Ez hêrsbiyayişê ey fam kena. La exlaqî têwnêgeyra! Çimkî yew nuşte heta ke nêweşanîyo, rayaumûmî rê deklare nêbo, gereka rexne nêbo. Redaksîyon yan mesûlê kovare, yanî kesê ke nuşteyî şinê verê destê înan, gereka bi çimê taslaxî biewnîyê nuşteyan ra. Ma vajê, eger nuşte de problem esto, gereka bi mesûlîyetê edîtorîye derheqê weşanayiş yan nêweşanayişê nuşteyî de nuştoxî dir bikewê têkilîye. Herçî eno nuşteyê min o, xwura meydan de yo ke zaf bi xeşîmîye nusîyayo.

Ma vajê ke mi nêvato nuşte redakte bikerê û xwura hewce nêkeno ke ez vajî zî, çimkî weşanayiş ra ver xwura gereka redakte bibo. Mi numreyê telefonê xwu dayo. Qet nêbo, eşkayne mi rê telefon bikero vajo “Ma nuşteyê to redakte nêkenê û ma rexneyê xwu zî eynî hûmare de weşanenê.”

O wext Malmîsanij serredaktorê kovare bi, Haydar Diljen, Îhsan Espar û Mehmet Uzun zî redaksîyonê kovare de bî, yanî çar merdimê wendeyî, zanayeyî, wayirê tecrubeyî mesûlê kovare bî. Yew karkerê înşatî ra, yew nuşteyo xamxaşil, têmiyanek ameyo verê destê înan. Gereka înan eno muamele bi ê nuşteyî nêkerdêne. Derheqê weşanayiş yan nêweşanayişê nuşteyî de gereka hemîne mişawire bikerdêne…

* * *

Gama ke mi nuşteyê xwu û rexneyê Îhsan Esparî dî, ez dejaya. Mi numreyê telefonî ke kovare de estê ra numreyê Îhsan Esparî peyda kerd, mi telefon kerd. Xanima Îhsan Esparî vejîya. Aye Kurmancî qisey kerd. Mi mesela qisey kerde û mi va “Wa mi rê telefon bikerê.” La kesî mi rê telefon nêkerd.

Eger merdim kovare bivejo, mesûlîyetê kovare bigêro xwu ser, nuştox telefon bikero, biwazo merdimî dir qisey bikero, gereka merdim enê telebî biyaro ca. La Îhsan Espar mi nêgeyra. Seke mi va, mi vato nuşteyê mi redakte bikerê yan mi nêvato, qet ferq nêkeno, gereka xebere bidayne mi ke nuşteyê mi redakte nêkenê û rexne kenê, û pa rexneyê xwu eynî hûmare de weşanenê.

Badê ke mi nêgeyrayî, bi o hêrs la bi eynî ecemîtî mi yewna nuşte nuşt. Tabî, eynî qedere ameye enê nuşteyî sere de zî!

Mi eno nuşteyo diyin de vatbi ke mi nuşteyo verîn de vato “Keremê xo ra na niwîse redakte bikerê hema biweşênê” coka Îhsan Esparî rexneyê xwu yo diyin ke bi sernameyê “Bi Kilmîye” eynî hûmare de weşanabi de vatbi:

“Rast o, ‘Nîşe’yêk binê nuşteyêRoşan Lezgînî”de estbi. Numareyê telefonêxo zî”nuştbi, o zî”rast o. ‘Nîşe’yêey de çîyê bînî zî”estbî. Labelêçîyêko winayin yanî ‘Kerema xo rana niwîse redakte bikerê, hema biweşênê’ çinê bi. Nuşteyê ey arşîvêkovare de yo. Eke Roşan Lezgîn hema zî bawer keno ke ey notêko winayin nuşto, ma şîyenê (bese kenê) fotokopîyênuşteyê ey bidê hûmarêka bîne ro.” (Vate, No: 11, r. 86-88)

Tiya de, nika, çiyo ke mi rê şibhe virazeno eno yo. Îhsan Espar vano “Nîşeyê ey de çîyêko winayin çinê bi.” (nîşe yanî not de.) Ez nika vana, not de çinê bi, gelo corê notî de zî çinê bi? Ez wazena emîn bî. Ez xwu rê vana, gelo mi vato ez do binusnî la mi vato xwura redakte kenê coka hewce nêkeno ez binusnî? Ez wazena emîn bî. Çimkî Malmîsanij, enê notî ser o mi zûrker îlan keno. Çi zûre?!

Malmîsanijî bê destûrê mi, o not girewt Vate-73 de weşana. Oxro ke mi nuşteyê xwu yo bi sernameyê Bêtehemulîye de vatbi “Wa destnuşteyê mi biyarê, ez bivînî. Wa verê çimê mi de kopya bikerê.” Çiyo ke Malmîsanijî kerd, akerde bêexlaqî ya!

O destnuşteyê mi gereka binê selahîyetê redaksîyonê kovare de bo, neke binê teserufê şexsêk de, ke o zî sey dişmen ewnîyeno mi ra! Tu heqê Malmîsanijî çinê bi ke bê destûrê mi ê notî biweşano û îftîrayanê xwu rê bikero malzeme. Çiyo ke Malmîsanijî kerd, akerde bêbextî ya; qelaşî ya…

Verî ke nuşteyê Malmîsanijî biweşanîyo, mi çend reyî hemîne rê mail şirawit, mi teleb kerd ke nuşteyê mi nîşanê mi bidê, ez bivînî. Badê ke Malmîsanijî weşana zî mi înan rê mail şirawit. Mi va “Mi o nuşte kovare rê nuştbi. Dîqet bikerê, o noto ke bê destûrê mi weşanîyayo de ez vana ‘Birêz Lijneya Weşanî ya Kovara Vateyî’ yanî, mi yew şexsî rê nênuşto. Coka o nuşte aîdê kovare yo. Kam mesûlê kovare  bo, nuşte dewrê selahîyetê înan beno.” 

Ez nika bi israr vana, wa nuşteyê mi nîşanê mi bidê, ez bivînî. Eno heqê min o, ez wazena nuşteyê xwu bivînî. Çimkî enê nuşteyî ser o mi sûcdar kenê la nusxaya teke ha destê înan de. Tiya de, akerde bêedaletî esta. Coka ez wazena nuşteyê xwu bivînî û ez bi xwu kopya bikerî.

* * *

Hamnanê serra 2000î de, ewilî Malmîsanij ame Diyarbekir. Wexto ke Vate-11 kewte mi dest, tam ê wextan bi. Malmîsanij şibi kitabroşê Avesta ke o wext semtê Ofîse yê Diyarbekirî de newe abibi. Numreyê telefonê mi înan het estbi. Ê mi geyrayî, va “Malmîsanij ameyo, wazeno to bivîno.” Ez şiya. Ma yewbînî şinasna, ma biney suhbet kerd. Mi meselaya enê nuşteyî uca akerde. Seke Malmîsanij 24 serrî badê, nuşteyê xwu yo bi sernameyê Derheqê Kirmanckî de Çend Îdîayê Bêbingeyî ke hûmara 72. ya kovara xwu Vate de weşanayo de vano, vengê xwu birna, nîyo. Malmîsanij zûrî keno. Mi vengê xwu nêbirna!

Wexto ke mi Malmîsanij dî ez hêrsin biya. Mi va “Şima qey wina kerd? Mi numreyê telefonê xwu dabi. Qet nêbo şima xebere bidayne mi!” Malmîsanijî va “Xebera mi numreyê telefonê to ra çinê ya. La mi hevalan ra va wina mekerê. Înan goş nêda mi. Êdî biyo şiyo. Xeletîyê ma zî estê. Eke ez bî, derg meke.”

A enê qiseykerdişî ser o, mi va “Temam. Ez derg nêkena.”

Malmîsanijî ra dima ena rey Îhsan Espar ame Diyarbekir. Swêd ra telefon nêkerdbi la Diyarbekir ra mi rê telefon kerd! Va “Ez ameya Diyarbekir. Bêre ma yew çay bişimê.”

Malmîsanijî helbet ey ra vatbi ke mi Diyarbekir de Roşan dîyo, ma ena mesela qisey kerda, mi ey ra vato “derg meke”, ey zî vato “Temam. Ez derg nêkena.”

Ez şiya. Yew birarzayê ey zî tedir bi. Keynaya mi zî ameybî. Ma çay şimite, suhbet kerd, ma huyayî. Seke mi Malmîsanijî ra vatbi “Temam. Ez derg nêkena” mi qet behs nêkerd.

Ez înan nêzana la uca ra pey mi bi çimê biratîye ewnîya înan ra…

* * *

Malmîsanijo ke mi ra vatbi “derg meke”, 24 serrî badê, wurişt kovara xwu Vate de eno nuşte ard rojeve û ez bi zûrkerî sûcdar kerda ke mi notê xwu de nêvato redakte bikerê! Vano “… va mi şima rê nuşto, mi vato, nuşteyê mi redakte bikerê. Ma ke sey redaksîyonê Vateyî, nê cumleyî wendî, ma mat mendê”.

Ez nika endamanê Redaksîyonî yê ê wextî ra persena, gelo şima mat mendî? Eger şima mat mendê, qey şima heta ewro mi ra nêva?

Eger Malmîsanij zûrî nêkeno, wexto ke ame Diyarbekir, qey o wext mi ra nêva ma mat mendê? Qey mi ra nêva to o qeyde yew not nênuşto? Û qey mi ra va derg meke?

La badê 24 serrî, o bi xwu derg keno! Hem derg keno hem zî nuşteyê mi nîşanê mi nêdano, bê destûrê mi notê mi, ancî e-mailê ke ma 20 serrî ra nat xwu miyan de nuştê ra keyfê xwu gore cumleyan mûçinik keno û nuşteyê xwu de weşaneno. Enê hereketan de qasê zerre esalet esto? A Malmîsanij eno yo!

* * *

Eger ma teyna çarçewaya enê nuşteyî de biewnîyê, çiyo ke Malmîsanijî û înan kerd, bêexlaqî ya:

1.Nuştox vajo redakte bikerê yan nêvajo, ferq nêkeno, nuşteyo ke kovare rê ameyo, gereka redakte bibo hema biweşanîyo. Îfadeyê sey îddîayê girdî (xişnî) çiyê îzafî yê, nêeşkenê bibê sebebê redakte nêkerdişê nuşteyî. Mesela, înan gore îddîayê girdî (xişnî) yê, mi gore çiyê zaf masûm ê. Beno ke sewbîna kesan rê qet îddîa zî nêbê. Yanî, eno yew sebebo maqul nîyo ke nuşteyî redakte nêkerê. Eke nuşte biweşanîyo gereka redakte bibo. Eger nêweşanîyo, mesela çinê ya.

2.Eke redakte nêkerdêne, gereka xebere bidayne mi hema biweşanayne. Mi numreyê telefonê xwu seba têkilî dabi.

3.Dima, mi bi xwu înan rê telefon kerd ke mi bigeyrê, la mi nêgeyrayî. Eger cewab bidayne, mi o nuşteyo diyin nênuştêne.

4.Înan her di nuşteyî zî hema ke nêweşanîyayê û rayaumûmî rê deklare nêbiyê rexne kerdê. Bi eno qeyde hiqûqê mi îhlal biyo. Mesela, badê weşanayişî, belkî mi bi xwu nuşteyê xwu tekzîb bikerdêne. Înan eno heq destê mi ra girewt, yanî hiqûqê mi îhlal kerd. Ena akerde bêexlaqî ya.

5.Seba ke ê notî ser o mi bi zûrkerîye îtham kenê, ez teleb bikerî yan nêkerî, verî gereka destnûşteyê mi nîşanê mi bidayne. Çimkî nusxaya teke ya destnuşteyî înan dest de ya.

6.Malmîsanijî mi ra va “derg meke” la o bi xwu wurişt badê hende serran derg kerd, hem zî bê destûrê mi notê mi neşir kerd. Çimkî mi bi nuştekî elenen vatbi “Wa destnuşteyê mi biyarê, ez bivînî. Wa verê çimê mi de kopya bikerê.”

7.Destnuşteyê mi gereka binê selahîyetê mesûlanê kovare de, yanî selahîyetê Redaksîyonê kovare de bo. Coka gereka Redaksîyonê kovare destûr nêdayne ke yew şexso ke mi rê dişmentî keno, ê nuşteyî ser o wayirê teserufî bo û bi eno qeyde nuşteyê mi amancê xwu gore bikar biyaro... 

Enê çiyê ke mi tiya rêz kerdî, exlaq ra teber ê!

* * *

Sey netîce, ez enê vajî. O nuşteyê mi bi xeşîmîye la zaf bi samîmîyet nusîyayo, niyetê min o pak wina zelal aseno. O nuşte de çiyo ke bi o qeyde û bi nuştekî rexne bibo çinê yo.

Mi ê nuşteyê xeşîmî ra û enê çiyê ke biyî ra derse girewte. Mesela, tavilî mi xwu rê yew kompîtur erêna. Ez mûsaya bikarardişê kompîturî. Uca ra pey, êdî mi çi binuştêne, verî mi çend reyî bi qeleme newe ra nuştêne. Dima, mi destnuşteyê xwu kompîtur de nuştêne. Kompîtur de, mi davîst reyî newe ra wendêne û her nuştiş de mi herf bi herfe, çeku bi çeku, cumle bi cumle raşt kerdêne. Heta ke mi nuşteyê xwu nêedilnayne, mi nêşirawitêne.

Yê diyin, uca ra pey mi bala xwu da sîstemê ziwanî ser; mi bala xwu da gramerî ser, mi bala xwu da sentaksî ser; mi bala xwu da îmla ser. Mi bala xwu da heme fekanê Zazakî ser, mi bala xwu da eseranê folklorîkî ser. Mi xwu warê ziwanî de, nuştiş de tim aver berd. Bingeyê ziwanê min ê ewroyî de tesîrê ê nuşteyî zaf esto. Ewro ez zaf çî deyndarê ê nuşteyê xwu ya.