Roşan Lezgin

Kitabê ke înşatan de binê balişnaya mi de bî ra yew zî kitabê roşinbîrê farisan Daryûşê Şayêganî bi. Haldun Bayrıyî franskî ra tercumeyê tirkî kerdo û bi nameyê “Yaralı Bilinç, Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni” Îstanbul de, 1991 de Metis Yayınları ra weşanîyayo. Metno ke mi wend, çapê hîrêyin bi. Enê kitabî cîhanê min ê fikrî ser o zaf tesîr kerd. Nika ke mi tekrar wend, mi ser o reya verîne ra zêdeyîr tesîr kerd. Senî ke tîjî heyat dana nebatî, averşiyayişê min ê fikrî de enê alimanê pîlan zî winî vernîya mi kerd roşn, coka ez înan rê minetkar a. Daryush Shayegan (02.02.1935-22.03.2018) Reya verîne wexto ke mi wend, zafê rîpelan de mi binê cumleyan yan zî paragrafan bi qelema sûre xêz kerdbi. Ê cayê ke mi binê înan xêz kerdo ra ez çend paragrafan nika tercumeyê kirdkî kena: “ Skalaya fikrî de ma benê şahidê zaferê lehzeyî yê fikrê raştî vera fikrê xeletî de; o wext ma vanê qey fikir eşkeno vera edetan zî wina muzafer bo. Oxro ke zemanî edetî ardê meydan, eynî seke b...

Bî di rey ke ez vînena camêrdêk verê Camîya Ehmedê Xanî (Diyarbekir, Dîclekent) de patolanê qedîfeyan roşeno û wina qîreno: "Were erzanî, li va danî! Were erzanî, li va danî!..." Mi ci ra pantolî nêerînayî la seba vengdayiş û bazarê ci yê bi kurmancî mi o tebrîk kerd. * * * Çend rojî verê cû ma şibî bazarê semtê Hizûrevlerî, ma waşt dezgeyêk ra engure bierênin, engurê Egilî bî. Wexto ke min û xanima xwu ma kirdkî qisey kerdêne, camêrdê ke engure rotêne persa ke ma ça ra yê. Ma va “Ma Licê ra yê.” Ey zî va “Ez Pîron ra wa.” Mi ey ra waşt ke reyêk bi kirdkî biqîro vajo “Bêrê engure, bêrê engure!” La mi kerd nêkerd ey cesaret nêkerd biqîro. Bi sûr, bi zerd, areq da, şermiya… Va “Eyb o!” Herinda ey de heta ke mi ra ame ez qîraya, mi va “Bêrê engure, bêrê engure! Engure ercan a…” Welhasil, kurmancê ma zaf bi rehetî wayirtîya ziwanê xwu kenê û her ca de kurmancî qi sey kenê. La zazayê ma ziwanê xwu ra şerm kenê.  Heyf!... __________ Not: Mi eno nuşte, roja 30 teşrîno verîn 2...

Ez bi serran xurbete de, bajaranê sey Îzmîr, Ruha, Eskîşehîr, Tokat, Îstanbul, Wan, Bidlîs, Çewlîg, Mûş... de înşatan de xebitîyaya. Labelê tim binê sereyê mi de, binê balişnaya mi de çend kitabî estbî. Kitabê ke bala her wendoxî nêancenê, her kes nêeşkeno biwano û ci ra fam bikero, mi o wext înşatan de wendêne. Wexto ke mi wendêne, bi dîqet binê tayê cumleyan yan paragrafan xêz kerdêne. Xêzkerdişê binê cumle û paragrafan yeno manaya bi dîqet wendişî, yeno manaya metin ra famkerdişî. Kitabê ke mi o wext înşatan de wendê ra qismêk nika kitabxaneyê mi de estê. Înan ra yew, kitabê nuştoxo spanyol Juan Gotisolo yî “Yeryüzünde Bir Sürgün” o ke 1992 de Weşanxaneyê Metisî ra weşanîyayo. Mi eno kitab 1994 de, înşat de wend.  Ez nika wazena enê kitabî ra yew meqala tercumeyê kirdkî bikerî. Seba kirdkî tercumekerdişê enê tewir meqaleyan zaf zehmet o. Çimkî enê meqaleyî ziwananê averşîyayan de nusîyayê, kirdkîya ma verê înan de sey tuto vizêrîn asena. Ma vajin, merdimê ke unîversîte wenda û...

Vizêrna Diyarbekir şilî ya. Payiz o, la eynî ti vanê qey wesar o; guregurê hewran o, virso virseno. Ge beno hewro tarî, ti ewnîyenê bineyke badê pey tîjî vejîya. Bimbareke ge varena ge vindena… Vizêr merdimanê ma telefon kerd va “Filan dewe ra yew cînîya extîyare şiya rehmet, tazîyeya înan ha filan ca de, ma piya şirê yew fatîha biwanê.” Raşta ci ez înan hende nêşinasnena la herhal dûrî ra merdimê ma yenê. Ez ewnîyaya eyam weş o, tîjî ya, ez vejîyaya teber. Ma resayî pê û verê xwu da hetê cayê tazîye. Ma bineyke şî, la ma hew ke dî varitî kerd piro. Ma xwu da binê saçaxê yew bîna. Zêde dewam nêkerd, vinderte. Rayir ra ma xwu rê hem suhbet kerdêne hem şiyêne. Ma şî cayê tazîye, serweşî da wayiranê merda, fatîhaya xwu wende, ma yew çay zî şimite. Ma reyna fatiha da wendiş û wuriştî, xatir waşt ameyî. La hema ke ma davîst metreyî nêşiyê varitî ancî kerd piro. Qasê des deqayî gur-gur ameye war û vinderte. Dinya biye a, roj akewt, tîjî vejîya. Ma zî kewtî rayir, wina bi suhbet xwu rê rayir ...

Hîkayeyê ke mi peynîya serranê 1990an ra dest pêkerdbi nuştêne, dima mi terzê nuştişî û tema gore tesnîf kerdî û dosyayanê cîyayan de kom kerdî. Qismêkê înan kitabê minê hîkayeyan o verîn Binê Dara Valêre de (2002) de, qismêk Halîn (2005) de, qismêk zî Ez Gule ra Hes Kena de w eşanîyayî. Wexto ke dore ameye çapkerdişê dosyaya Ez Gule ra Hes Kena ser, 32 hîkayeyî resaybî pê. Ez Gule ra Hes Kena 2007 de Îstanbul de Weşanxaneyê Vateyî ra weşanîya. Qismêk hîkayeyê ke enê kitabî de ca gênê, mi bîyenan ra girewtbî, qismêk zî mi folklorî ser o awan kerdbî. Labelê pêro hîkayeyê enê kitabî metnê pêardkî (kurgusal; fictive) yê û eno pêardiş zî neke eletexmînkî yan zî esadufî bi, mi bi zanayişêko plankerde yanî sey terzêkê edebî bîyenanê raştkînan û folklor ra îstîfade kerdbi. Labelê çapkerdiş de seba ke jenerîkê kitabî de înan sey tesnîf îbareyê “ Hîkayeyî û meseleyî ” nuştbi, coka mi rê seke tehda ro enê kitabî biya, wexto ke çimê mi ginayêne piro, mehzûnîyetî ez girewtêne. Şukir Homayî rê, ...

Nuştoxê kitabê “ Beyaz Zambaklar Ülkesinde ” Grigory Petrov rûs o, 1866 de Petersburg de ameyo dinya. Rûsya de akademîya îlahîyatî ra mezûn biyo. Dima çend mekteban de derse daya, a ncî dêreyan de keşîşî kerda. Gelêk kovar û rojnameyanê wextê xwu de nuşto, konferansî dayê, tim fikrê xwu beyan kerdo. Rîyê fikranê ey ra kilîse û muhafezekaran o kar ra eşto, surgin kerdo. Dima bolşevîkî zî fikranê ey ra narehet biyê. Demeyê îhtîlalê bolşevîkan de bi tana pîjemayan û bi linganê warwayan deqaya peyîne de resayo gemîya tewr peyîne ke Rûsya ra vejîyena. Demeyêk Gelîbolu de mendo, uca ra xwu resnayo Yugoslavya. Hetê Qralîyetê Yugoslavya ra bi payeyê profesorîye Unîversîteya Belgradî rê tayîn biyo. Axir 18 hezîran 1925 de Parîs de şiyo rehmet. Grigory Petrov peynîya serranê 1800an de zaf rey şîyo Fînlandîya ra geyrayo. Enê seyahetan de nizdî ra bala xwu daya rewşa Fînlandîya ser, çiyê ke dîyê xwu het not kerdê. Dima enê notan ra eno kitabê xwu nuşto. Kitab reya verîne 1923 de bi ziwan...

Tayê ciwanê ke enê serranê peyînan unîversîteyan de master kenê, ge-ge mi rê telefon akenê, bi heyecan vanê " Ma yew xeletîya to dîya! " Ez vana " Kerem bikerê, vajê. " Vanê " Nameyê yew kitabê to Binê Dara Valêre de nîyo? " Ez vana " Belê. " Vanê " Eyla seke ti vajê 'Söğüt Ağacının Ağacı Altında'. Winî beno? Nê! " Di heban zî înternetî ser o mi rê mesaj şirawito, eynî çî vanê. La reya verîne, 2012 de, yew xortê ke Unîversîteya Artukluyî ya Mêrdînî de beşê lîsansê berzî yê bêtezî de wendêne, derheqê nameyê enê kitabî de, projeyê xwu de wina nuştbi: " Werekna nuştoxî sey nê kitabî nûştibi nameyê nê kitabî ser o daha bidîqet bibîyêne . Çunke kirdkî de valêre yena manayê ' söğüt ağacı '. Goreyê nameyê kitabî manaya kitabî beno ' söğüt ağacının ağacı altında ' . Semedê ke çekuya valêre bi sereyê xo tenya yena manayê ' söğüt ağacı '. Dara valêrê beno ' söğüt ağacının ağacı ' . Ganî yan bivatêne...

Tabloyê Frida Kahlo "Sol y Vida" Frida Kahlo hewt serrî mergê xwu ra ver, tam 40 serrîya xwu de, serra 1947 de eno tablo viraşto. Nameyê ci bi spanyolkî “sol y vida” yo, yanî “roj û heyat”. Reya verîne mi eno tablo qapaxê hûmara 52. ya kovara Vate yî de dîbi. O wext mi ewnîyabi qismê jenerîkî ra la tede nênuştbi ke eno resmê kamî yo, ça ra gêrîyayo. Mi rê balkêş ame, o wext hîna zaf mi meraq kerd ke gelo yeno çi mana. Çimkî her di kîştanê rojo ke bermeno de di nebatê kardûmî sey organanê cinsî teswîr biyê,  penîsê ke halê hereketî de yê dekewtê zereyê rehîmî û înan ra seke menî herikîyena. La mi fam nêkerdbi resim wazeno vajo se û eleqeyê ci bi muhtewaya kovare çi yo.  Nuştoxêkê ma yo kirmanc ke nika yew welatê teberî de ciwîyeno, înternetî ser ro mi rê mesaj şirawito û tede pers keno ke kovara Vate yî tayê resman gêna kena qapax la nênusnenê ke enê resmê kamî yê, kamca ra girewtê, yenê çi mana. Mi va, ez nêzana, ti înan ra bipersê hîna baş beno. La ewro eno resmê Fri...

Qiseya “ Eshabê Kehfî ” yan zî seke mesîhî vanê, “ Hewtê Rakewteyî ”, mîyanê alemê mislimanan û mesîhîyan de zaf namdar a. Derheqê cayê Eshabê Kehfî ke Quran de, sûreya Kehfî de, ayeta 9. ra hetanî ayeta 25. behs beno, verî ra fikrê muxtelifî estê.  Koyê Reqîmî ke sîneyê ci de Şikefta Eshabê Kehfî asena Ena meqale de ma do bi delîlanê sabîtan û bi teferuat cayo ke tewr nizdîyê rastîye yo nîşan bidin. Sûreya Kehfî (sûreya 18.) yê Quranî, ayeta 9. ra hetanî ayeta 25. wina ya: ( 9 ) Gelo to va qey Eshabê Kehf û Reqîm ayetanê ma yê ecêban ra yê? ( 10 ) Gama ke xortan xwu resna bi şikefte, va: “Homayê ma! Hetê xwu ra rehmetêk bide û ena tengîye de çareyêk peyda bike.” ( 11 ) Ma zî perde ant goşanê înan ser, şikefte de bi serran ê kerdî hewn. ( 12 ) Dima, ma ê kerdî aya ke ma bizanin her di şêligan ra kamcîn başêr zano ke çiqas hewn de mendê. ( 13 ) Ma do qiseya înan bi hawayêko rast to rê qal bikin: Ê çend xortî bî, bi Homayê xwu bawer bî. Ma zî hîdayetê înan zêdna. ( 14 ) Ma ze...